Author: anuradha

තාරකා විද්‍යා ප්‍රශ්ණ තරඟයක් පරදින්නේ කෙසේද? How to Lose an Astronomy Quiz Competition

Special

බැලූ බැල්මටම ඉතා මෝඩ ප්‍රශ්ණයක් ලෙස පෙනුනද, සෑම ප්‍රශ්ණ තරඟයකදීම එක් කණ්ඩායමක් හැර, අනික් සියල්ලටම පරාජය පිළිගන්න සිදු වෙනවා. ප්‍රශ්ණ තරඟයකට සහභාගි වෙන හැමෝම හිතන්නේ තමුන්ට දිනුම ලැබෙයි කියල. ඒත් එහෙම නොවෙන්නේ ඇයි? සමහරු පිට පිට අවුරුදු ගණන් තරඟ දිනද්දී, තවත් අයට කිට්ටුවටවත් එන්න බැරි ඇයි?

 

 

මේ සටහන තාරකා විද්‍යා තරඟ පැරදීම ගැන අත්වැලක්. මේවා පිළිපැද්දොත්, අනිවාර්යයෙන් පරාජය ලඟාකර ගන්න ඔබට හැකි වෙනවා.

සැලසුම කිරීමට අසමත් වීම, අසමත් වීමට සැලසුම් කිරීමකි (Failing to plan is planning to fail)

ප්‍රශ්ණ තරඟයක් තිබෙන බව දැනදැනත්, ඒ ගැන මොකුත් නොකර සිටීමෙන් ඔබට ඉතා පහසුවෙන් ඔබේ ඉලක්කය වෙත (පරාජය වෙත) ලඟා වෙන්න පුළුවන්. තරඟයකට සූදානම් වෙන්නේ කෙසේද කියා දැන ගෙන ඒ කිසිවක් නොකර සිටීමත්, තරඟ පැරදීමේ ඉතාමත් ජනප්‍රිය ක්‍රමයකි.

තාරකා විද්‍යා පොත පත නොකියවීම, තාරකා විද්‍යා පුවත් නොකියවීමෙන් මෙන්ම අන්තර් ජාලයේ සමාජ වෙබ් අඩවි ඔස්සේ තාරකා විද්‍යා ලිපියක් දුටුවද, නොදැක්කා මෙන් සිටීම සාර්ථක ප්‍රතිඵල ළඟාකර දෙයි.

තරඟ නීති රීති (Rules and Regulations) වැරදීමකින් වත් කියවන්න එපා

එක් වරක් වත් තරඟ නීති රීති කියවීම මදි පුංචි කමක් නම්, ඔබ පරාද වීමට උපන් හපනෙකි. නීති රීති උල්ලංගනයෙන් ඔබට සහ ඔබේ කණ්ඩායමට තරඟයට සහභාගි නොවීමට, තරඟය අතරමැද ඉන් ඉවත් කරනු ලැබීමට හෝ රැස් කරගත් ලකුණු අහිමි කරගැනීම වැනි ඕනෑම ආකාරයකට තරඟ පරාජයට ලක් වෙන්න පුළුවන්.

වැරදිලාවත් ඔබ අතින් නීති රීති කියවුනොත්, වහාම එය අමතක කර දැමීමෙන් සහ තරඟයට එය රැගෙන නො ඒමෙන්, ප්‍රත්‍යක්ෂ ප්‍රතිඵල නෙලා ගත හැක.

පුහුණු වෙන්නේ මෝඩයෝ

Practice makes perfect කියල සුද්දා කිවුවේ නිකං කට කහනවට. වැරදිලාවත් තරඟෙට කලින් පුහුණු වෙන්න එපා, නැත්තං කොහොමද පරදින්නේ? මලල ක්‍රීඩකයෝ තත්පර කීපයක තරඟෙට අවුරුදු ගනන් පුහුණු වෙන්නේ දිනන්න බලාගෙනනේ. පුහුණු නොවීම පරාජයට ඇති කෙටිම පාරකි.

ප්‍රශ්ණ තරඟ වලට පුහුණු වෙන වෙනත් අයට හිනා වෙන ගමන්, පුහුණු වෙන්න විදියක් නෑ කියන එකත් අපේ මේ කාර්යයට වැදගත්. මෙන්න මේවා තමයි නොකර ඉන්න අවශ්‍ය,

  • තාරකා විද්‍යා පොත් වල ඇති ප්‍රශ්ණ (Review questions) නොකිරීම
  • කණ්ඩායමේ අනික් අයගෙන් ප්‍රශ්ණ නෑසීම
  • අන් අය අසන ප්‍රශ්ණ ගණන් නොගැනීම
  • පසුගිය ප්‍රශ්ණ පත්‍ර (Past papers) පරිශීලනය නොකිරීම
  • අන්තර් ජාලයේ සජීවී ප්‍රශ්ණ (online quizzes) නොකිරීම
  • සිද්ධාන්ත අමතක කර කරුණු පමණක් මතක තබා ගැනීම (Facts vs Concepts)

කරුණ මතක තියාගන්න එක යමක් තේරුම් ගන්නවට වඩා ලේසියි නේ. ඉතින් කරුණු විතරක් මතක තියාගන්න. තාරකා විද්‍යාව කියන්නේ විද්‍යාවක්. ඒක නිසා බොහෝ කරුණු වලට පසුබිම් වන හේතුවක් තියෙනවා. ධූම කේතුවකට (Comet) වලිග දෙකක් තියෙන්නත් හේතුවක් තියෙනවා. ධූලි (Dust)සහ වායු (Gas) අංශු වෙන වෙනම වල්ග දෙකක් හදනවා. ධූලි අංශු බර වැඩි නිසා කක්ෂයේම නවතිනවා, කක්ෂය වක්‍රාකාර නිසා ධූලි වල්ගයත් වක්‍රාකාරයි. ධූලි අංශු බර නිසා සූර්ය සුළඟෙන් වැඩි බලපෑමක් නෑ. වායු අංශු සැහැල්ලුයි. අයණීකරනය වූ මේවා සූරිය සුළඟට (Solar wind) පහසුවෙන් ගසා ගෙන යයි. ඒ නිසා වක්‍ර වීමකුත් නෑ. කරුණ වෙන වෙනම මතක තියාගන්න ගියා නම් එතනම කරුණු කීයක්ද?

සිද්ධාන්තය මතක නම් ප්‍රශ්ණ කොහොම කරකවල ඇහුවත් උත්තර තියෙනවා. ඒත් කරුණු පාඩම් කලොත් ඒ කරුණම ඒ විදියට ඇහුවොත් ගොඩ, නැත්තන් උඩ බලන් තමයි ඉන්න වෙන්නේ.

කරුණු පාඩම් කිරීමේ අනිත් වාසිය ඒවා ඉතා පහසුවෙන් අමතක වීම සහ, කලබලෙන් මතක් කරන විට පටලැවීම. ඒ නිසා පරදින්න කැමති අය කරුණු විතරක් පාඩම් කරන්න.

සාර්ථකත්වයට කෙටි මං නැතත්, අසාර්ථකත්වයට ඕනෑ තරම් කෙටි මං ඇත

There are no short-cuts to success! ඒත් ඉතින් පරදින්න ඕනේ නිසානේ මේ සටහන මෙච්චර දුර කියෙව්වේ. මහන්සි නොවී තරඟ දිනන්න සිහින මැවීම පරාජයට අත වැනීමකි. ඉහත කරුණු හොඳින් පිලිපැද්දේ නම් තරඟය පටන් ගන්නා මොහොත වන විටම පරාජයේ දොරටුව ඔබට විවර වී අවසානයි. ඕනෑම තරඟයක් දිනීමට වාසනාවත් යම් පමණකට උපකාර වෙනවා. ඒත් කියමනක් තියෙනවා, වාසනාව යනු සූදානම් වූ පුද්ගලයාට ලැබෙන අවස්ථාව කියල (Luck is what happens when preparation meets opportunity)

පැරදීමේ රහස් දන්නා නිසා, දැන් ඔබට අවස්ථාවක් ලැබුනද, තාරකා විද්‍යා ප්‍රශ්ණ තරඟයකින් පරාජය වීම ඔබට ඉතා පහසු කාර්යයකි.

ඒ වගේම පැරදුනාට පස්සේ, ප්‍රශ්ණ හදපු අයට, දිනපු කණ්ඩායමට වගේම අවාසනාවටත් දොස් පරවන්න අමතක කරන්න එපා.

 

Read More

පෘථිවියේ පැවැත්මට චන්ද්‍රයාගේ බලපෑම

Special

පෘථිවියට ලගින්ම ඇති ආකාශ වස්තුව වන්නේ චන්ද්‍රයාය. සෞරග්‍රහ මන්ඩලයේ අනෙකුත් ආකාශ වස්තු අතුරෙන් වැඩිපුරම විද්‍යාඥයින් අධ්‍යනය කොට ‍ඇති ආකාශ වස්තුව වන්නේද චන්ද්‍රයාය. විවිධ කාල වලදී විවිධ කලාවන්ගෙන් දිස් වන චන්ද්‍රයා රෑ අහසට එක් කරනුයේ අමුතුම අලංකාරයකි.

රෑ අහසේ ඉතා පහසුවෙන් හදුනාගත හැකි, ඕනෑම අයෙකුට බොහොම සුපුරුදු ආකාශ වස්තුව වන සද තවත් එක් ආකාශ වස්තුවක් ලෙස හැදින් වීම සුදුසුද? පෘථිවි සමබරතාවට චන්ද්‍රයාගේ බලපෑම කෙබදුද? ජීවීන්ගේ පැවැත්මට චන්ද්‍රයාගේ බලපෑමක් තිබේද? පෘථිවි කාලගුණය කෙරෙහි චන්ද්‍රයා බලපානු ලබයිද? විද්‍යාඥයින් උනන්දු වන වැදගත් ගැටලුවක් වන පෘථිවිය සතුව චන්ද්‍රයෙකු නොතිබුනා නම් කුමක් සිදුවේද? යන ගැටලු පිළිබදව මදක් සොයා බැලීම වටී.

චන්ද්‍රයාගේ බිහිවීම සම්බන්ධයෙන් විද්‍යාඥයින් මත 4ක් ඉදිරිපත් කරන අතර එයින් වඩාත් පිලිගැනෙන්නේ ‘මහා ගැටුම් කල්පිතය’ යන මතයයි. මෙමගින් පෘථිවිය බිහිවෙමින් පැවති යුගයේ අගහරු ප්‍රමාණයේ වූ වස්තුවක් පැමිණ පෘථිවිය සමග ගැටී, එයින් අවකාශයට මුදාහල කොටස් වලින් චන්ද්‍රයා නිර්මාණය වූ බව කියැවේ. අහම්බෙන් මෙන් සිදු වූ මේ සුවිසල් ගැටුම නොවන්නට පෘථිවිය සතුව චන්ද්‍රයෙකු නොතිබෙන්නටද ඉඩ තිබුණි. එසේ වූවා නම් අද යුගයේ පෘථිවිය පවතිනුයේ සම්පූර්ණයෙන්ම වෙනස් ආකාරයකිනි. සමහරවිට පෘථිවියේ ජීවයක් හට නොගැනීමටද ඉඩ තිබුනි.

මෙවැනි සුවිශේෂී වූ වැදගත්කමක් ඇති මෙම ගැටුමට පෙර පැවති පෘථිවිය විද්‍යාඥයින් හදුන්වනුයේ Earth mark-1 ලෙසයි. පෘථිවිය හා ගැටුනු වස්තුව Orphius ලෙසත් ගැටුමෙන් පසු අද යුගය දක්වා පරිණාමය වූ පෘථිවිය Earth mark-2  ලෙසද හදුන්වනු ලබයි.

පෘථිවිය හා චන්ද්‍රයා පද්ධතිය නිර්මානය වෙමින් පැවති මුල් යුගයේ පෘථිවි භ්‍රමණ වේගය ඉතා විශාල අගයක් වූ අතර එකල පෘථිවි දිනයක කාලය පැය 4ක් වැනි ඉතා කෙටි කලකට සීමා වී පැවතිනි. චන්ද්‍රයා පැවතියේ පෘථිවියට ඉතා සමීපවය. නමුත් කාලයාගේ අවෑමෙන් චන්ද්‍රයා තම මවු ග්‍රහයාගෙන් ඈත් වීමට පටන් ගත් අතර පෘථිවි භ්‍රමණ වේගය ක්‍රම ක්‍රමයෙන් අඩු වී අවසානයේ අද පවතින අගය දක්වා පරිණාමය වී පවතී. නමුත් චන්ද්‍රයා පෘථිවියෙන් ඈත්වීම තවමත් නතරකර නොමැත. එය දිගටම පෘථිවියෙන් ඈත් වෙමින් පවතී. චන්ද්‍රයාගේ මේ ඈත් වීම පෘථිවිවාසීන් වන අපට නොපෙනෙනුයේ එය ඉතාමත්ම සෙමින් සිදුවන ක්‍රියාවක් හේතුවෙනි.

ඇපොලෝ විපෘතිය යටතේ සද මතට ගිය ඇපොලෝ සදගාමීන් එහි සිදුකල ක්‍රියාකාරකම් වලින් එකක් ලෙස සද මතුපිට පරාවර්තක(Reflectors) සවි කිරීම සිදු විය. අද යුගයේ පවා ක්‍රියාත්මකව පවතින මේ පරාවර්තක වෙත විශේෂ අවධානයක් යොමුව පවතිනුයේ ටෙක්සාස් හි මැක්ඩොනල්ඩ්(McDonald) නිරීක්ශණාගාරයේ විද්‍යාඥයන්ය. ඔවුන් තම නිරීක්ශණාගාරයේ සිට අතිවිශාල ලේසර් ධාරාවක් චන්ද්‍රයා මත පිහිටුවා ඇති පරාවර්තක වෙත යොමු කරනු ලබයි. නැවත පරාවර්තනය වී පැමිණෙන ලේසර් ධාරාව ලබාගෙන ඒ අනුව එම අදාල මොහොතේ පෘථිවියේ සිට චන්ද්‍රයාට පවතින දුර ගණනය කරනු ලබයි. මෙලෙස බොහෝ කාලයක් පුරාවට සිදුකල ගණනය කිරීම් නිරීක්ශණය කල විට පැහැදිලි වන්නේ පෘථිවිය හා චන්ද්‍රයා අතර පවතින සාමාන්‍යය දුර එක් වසරකදී අගල් 1 1/2 පමණ වන අගයකික් දිගු වන බවයි. 

සූර්යග්‍රහණ ඇති වන්නේ ඉතා සරලව චන්ද්‍රයා මගින් සූර්යය මුහුණත වසා දැමීම නිසා බව ඔබ දනී. පූර්ණ සූර්යග්‍රහණයකදී සූර්යය මුහුණත සම්පූර්ණයෙන්ම වැසී යයි. නමුත් තව බොහෝ කාලයකට පසු පෘථිවිවාසීනට පූර්ණ සූර්යග්‍රහණ දැක බලා ගැනීමට නොහැකි වනු ඇත.මන්ද යත් චන්ද්‍රයාගේ ඈත් වීම නිසා සූර්යය මුහුණත එයට සම්පූර්ණයෙන්ම වැසී නොයන හෙයිනි.

උදම් බලපෑම

චන්ද්‍රයා සහ සූර්යයාගේ ගුරුත්ව බලයන් හේතුවෙන් පොලොව යම් ආකාරයක ඇදීමකට(Tidal force) ලක්වේ. පොලොවේ මේ ඇදීමට වැඩි වශයෙන් දායක වන්නේ චන්ද්‍රයා වන අතර මෙම සංසිද්ධියේ වැඩි බලපෑමක් පවතිනුයේ සාගර ජලය උස් පහත් වීමටය. ‘වඩදිය’ හා ‘බාදිය’ ලෙස අප හදුන්වනුයේ මෙයයි.

පොලොව තමා වටා භ්‍රමණය වනුයේ උදම් බලපෑමත් සමගය. ප්‍රධාන වශයෙන් චන්ද්‍රයා, මුහුදු ජලය තමා දෙසට ඇද බැද තබා ගැනීමට උත්සහ දරයි. නමුත් මේ බලපෑමත් සමග පෘථිවිය භ්‍රමණය වීම හේතුවෙන් සාගර ජලය හා සාගර පතුල්(Ocean floors) අතර සියුම් ඝර්ශණයක්(Tidal friction) නිර්මාණය වේ. මේ ඝර්ශණය නිසා පෘථිවි භ්‍රමණයට විරුද්ධව ගොඩනැංවෙන බලය, භ්‍රමණ වේගය හීන කිරීමට හේතු වේ.

අවුරුදු මිලියන 600කට පෙර පෘථිවි දිනයක අග‍ය පැය 22කට මදක් අඩු අගයක්ව පැවත ඇත. පැරණි සූර්යග්‍රහණ, චන්ද්‍රග්‍රහණ වාර්ථා අධ්‍යනය කිරීමේදී පෙනී යන්නේ මීට අවුරුදු 2000කට පමණ පෙර, දිනයක අගය අද පවතින පැය 24 වන අගයට වඩා කුඩා ප්‍රමාණයක් අඩුව පැවති බවයි. මේ ආකාරයට තවත් බොහෝ කාලයකට පසු පෘථිවි දිනයක අගය පැය 24 කට වඩා වැඩි වනු ඇත.

පූර්වායනය

ඉතා ඈත අතීතයේ එනම් ක්‍රි.පූ. දෙවන සියවසේදී විසූ ග්‍රීක ජාතික තාරකා විද්‍යාඥයකු වන හිපාකස්(Hipparchus) තාරකා විද්‍යා ඉතිහාසයේ සටහන් වන ඉතා වැදගත් පුත්ගලයෙකි. පෘථිවියේ පිහිටුම දැක්වීමට ප්‍රථම වරට අක්ශාංෂ දේශාංෂ ක්‍රමය හදුන්වා දීම, ප්‍රථම වරට තාරකා නාමාවලියක් සකස් කිරීම, තාරකා වල දීප්තිය සදහා ප්‍රථම වරට මිනුම් දන්ඩක් ඉදිරිපත් කිරීම, ඔහු විසින් සිදුකල ක්‍රියාකාරකම් වලින් කිහිපයකි.

හිපාකස් තමාගේ නිරීක්ශණ මත පදනම් වෙමින් ඔහුගේම තරු සිතියමක් නිර්මාණය කිරීමට යෙදුණි. ඔහු තමා විසින් නිර්මාණය කල සිතියම මීට අවුරුදු 150කට පමන පෙර නිර්මානය වූ තරු සිතියමක් සමග සංසන්දනය කර බැලීමේදී පැහැදිලි වූයේ ඒවායේ පැහැදිලි වෙනසක් නිරීක්ශණය වන බවයි. එනම් මේ සිතියම් දෙකෙහි පැය වටයන්(Right Ascension)වල පිහිටීම තරමක් දුරට වෙනස්ව පැවතීමයි. මේ වෙනසේ විශාලත්වය මත, එය තම නිරීක්ශණ දෝශ හේතුවෙන් සිදු නොවූවක් බවට නිගමනය කල හිපාකස් වැඩිදුරටත් ප්‍රකාශ කර සිටියේ පැය වටයන් කාලයත් සමග වෙනස් විය හැකි බවයි. නමුත් ඔහුට මෙලෙස සිදු වීමට හේතුව පිලිබදව කිසිදු අදහසක් නොතිබුණි.

මෙම ක්‍රියාවලිය සියලු දෙනාට අවබෝධ කර ගැනීම පිණිස තවත් සරලව දක්වතොත්, හිපාකස් යුගයේ භාවිතා කල තරු සිතියමේ තාරකා රටා පිහිටි ස්ථාන අද අප භාවිතා කරන තරු සිතියමේ තාරකා රටා පිහිටන ස්ථාන වලින් මදක් වෙනස් වේ. මේ වෙනසට හේතුව පසුකාලීනව විද්‍යාඥයින් පූර්වායනය(Precession) නමැති සංසිද්ධිය හේතුවෙන් සිදු වන්නක් බව හදුනාගෙන ඇත.

 

රූපය-1

පෘථිවිය තමා වටා භ්‍රමණය වන බවත් භ්‍රමණ අක්ශය අංශක 23 1/2 ක ඇලයකින් යුතුව පවතින බවත් අපි දනිමු. සමස්ත සෞරග්‍රහ මන්ඩලය තුල පෘථිවිය සැලකීමේදී සෙසු වස්තූන් වල පැවැත්ම පෘථිවි පැවැත්ම කෙරෙහි බලපායි. එනම් ඉතා ප්‍රභල ලෙස ලගින්ම පිහිටන චන්ද්‍රයාගේ ගුරුත්ව බලය, චන්ද්‍රයා තරම් ප්‍රභල නොවූවත් සූර්යයාගේ ගුරුත්ව බලය හා ඉතා සුළු ප්‍රමාණයකින් සෙසු ග්‍රහවස්තු වල ගුරුත්ව බලපෑම පෘථිවි භ්‍රමණ අක්ශයේ ඇලවීම වෙනස් කිරීමට උත්සහ දරයි. නමුත්(gyroscope මූලධර්මයට අනුව ) පෘථිවිය තමා වටා වේගයෙන් භ්‍රමණය වීම හේතුවෙන් බාහිර බලපෑම් පැවතුනත් තමාගේ අක්ශයේ ඇලවීම වෙනස් නොකර ගන්නා අතර ඒ වෙනුවට අක්ශයේ පිහිටීම වෙනස් කර ගනී. රූපය-1 අධ්‍යනය කිරීමේදී ඔබට මෙය පැහැදිලි වනු ඇත. පූර්වායනය ලෙස හදුන්වනුයේ මෙයයි.  

මෙහිදී පැහැදිලිව තේරුම් ගත යුතු කරුණක් වෙයි. එනම් පූර්වායනය යනු පෘථිවි භ්‍රමණ අක්ශය ඇල වී ඇති ප්‍රමාණය වන අංශක 23 1/2 ක අගය වෙනස් නොවීමකි. මෙහිදී සිදු වනුයේ භ්‍රමණ අක්ශයේ පිටීම වෙනස් වීම පමණි. මෙය ඉතාමත් සෙමෙන් සිදුවන ක්‍රියාවලියක් වන අතර භ්‍රමණ අක්ශයේ වෙනස සම්පූර්ණ වටයක් සලකුණු කිරීම සදහා ආසන්න වශයෙන් අවුරුදු 26,000 පමණ ගතවනු ඇත. එකල හිපාකස් පෙන්වා දුන් වෙනසට හේතුව ඉහත සංසිද්ධියයි. පූර්වායනය සදහා ප්‍රභල ලෙස බලපානුයේ අන් කිසිවක් නොව අපට ලගින්ම පිහිටි චන්ද්‍රයාය.

චන්ද්‍රයා නොතිබුණහොත්…

Dr. Jacques Laskar

ප්‍රංශ ජාතික විද්‍යාඥයෙකු වන ආචාර්‍යය ජැක් ලැස්කා (Dr. Jacques Laskar) පෙන්වා දෙන පරිදි පූර්වායනය සදහා(භ්‍රමණ අක්ශයේ පිහිටීම වෙනස් කිරීමට ) චන්ද්‍රයා ප්‍රභල ලෙස බලපෑවත් භ්‍රමණ අක්ශයේ ඇලය වන අංශක 23 1/2 ක් වන අගය නියතව පවත්වා ගැනීම සදහාද චන්ද්‍රයා ප්‍රභල ලෙස බලපානු ඇත. ඔහුගේ ගණනය කිරීම් අනුව චන්ද්‍රයා නොමැතිව පෘථිවිය පමණක් සලකා බැලීමේදී එහි භ්‍රමණ අක්ශය කාලයත් සමග ඉතා විශාල වශයෙන්, අංශක 0 සිට 90 දක්වා පරාසයක් තුල වෙනස් වීමට ලක්වනු ඇති බව ඔහු පෙන්වා දෙයි.  

අගහරු ග්‍රහයා සැලකීමේදී එය සතුව පවතිනුයේ බොහෝ දුරට ග්‍රහකයන් ලෙසට හැදින් විය හැකි කුඩා චන්ද්‍රයින් දෙදෙනෙකි. පෘථිවියේ මෙන් විශාල උපග්‍රහයෙකු නොපැවතීම හේතුවෙන් අගහරුගේ භ්‍රමණ අක්ශයේ ඇලවීම කාලයත් සමග ක්‍රමයෙන් වෙනස් වේ.

ආචාර්‍යය ලැස්කා පවසන පරිදි චන්ද්‍රයා නොතිබුණා නම් පෘථිවි භ්‍රමණ අක්ශයේ ඇලය කලින් කලට වෙනස් වනු ඇත. මෙම තත්වය පෘථිවි දේශගුණය විශාල වශයෙන් වෙනස් වීම කෙරෙහි බලපායි. විද්‍යාඥයින් සදහන් කරන පරිදි භ්‍රමණ අක්ශයේ ඇලවීම ඉතා කුඩා ප්‍රමාණයකින් උවද වෙනස් වීම දේශගුණය සැලකිව යුතු ප්‍රමාණයකින් වෙනස් වීම කෙරෙහි බලපානු ඇත.

පෘථිවිය මත ජීවය

 

Dr. Norman Sleep

Stanford විශ්ව විද්‍යාලයේ මහාචාර්‍යය නෝර්මන් ස්ලීප්(Norman Sleep) ප්‍රකාශ කරන ආකාරයට පෘථිවි ජීවයේ ආරම්භය සදහා චන්ද්‍රයා බිහිවීම සදහා බලපෑ සුවිසල් ගැටුම ඉතා ප්‍රභල ලෙස හේතු වී තිබේ. මේ ගැටුම සිදු නොවූවා නම් අද යුගයේ පවතිනුයේ Earth mark-1 ලෙස හැදින්වෙන පෘථිවියයි. මෙම පෘථිවිය අද අප ජීවත් වන පෘථිවිය මෙන් නොව සම්පූර්ණයෙන්ම පාහේ ජලයෙන් යටවී පැවතීමට ඉඩ තිබූ බවත් මේ අනුව ජීවයට සුදුසු පරිසරයක් නිර්මාණය නොවීමට ඉඩ තිබූ බවත් ඔහු පවසයි.

Earth mark-1 හා Orphius අතර සිදු වූ ගැටුම පෘථීවිය මත බිහිවෙමින් පැවති මුහුදු වලින් අඩකටත් වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් වාශ්ප කර දමන්නට හේතු වී ඇත. ඉන් පසුව අද යුගය දක්ව පරිණාමය වී ඇති Earth mark-2   පෘථිවිය මත ජීවයට සුදුසු පරිසරයක්(ජීවයක් නිර්මාණය වීමට අවශය කරන සාධක ) නිර්මාණය වූයේ මේ ගැටුම හේතුවෙනි.

සෞරග්‍රහ මන්ඩලය මෙන් අනෙකුත් තාරකා වටා පැවතිය හැකි ග්‍රහමන්ඩල සෙවීම කෙරෙහි විද්‍යාඥයින් මහත් උනන්දු වෙයි. මෙවැනි පද්ධතීන් අතරින් පෘථිවිය වැනි ජීවය පවතිය හැකි ආකාරයේ ග්‍රහලොවක් හදුනා ගැනීම ප්‍රභල සොයා ගැනීමක් වනු නිසැකය. නමුත් ජීවයක් පැවතිය හැක්කේ අදාල ග්‍රහලොව මත අවශ්‍ය කරන සාධක නිර්මාණය වී ඇත්නම් පමණි. පෘථිවියේ පැවත්මට චන්ද්‍රයාගෙන් එල්ල වනුයේ දැඩි බලපෑමකි. මේ අනුව පෘථිවිය වැනි පිටස්තර ග්‍රහයෙකු සෙවීමේදී එහි ස්ථාවර පැවැත්ම කෙරෙහි පෘථිවියේ මෙන් විශාල චන්ද්‍රයෙකු පිහිටීමේ වැදගත්කම පිලිබදවද සලකා බැලිය යුතුය. මේ වන තෙක් මේ ආකාරයේ පද්ධතියක් හදුනාගෙන නම් නැත.

පූර්වායනය පිළිබද වැඩිදුර තොරතුරු..

Read More

ඔල්බර්ස්ගේ විසංවාදය

General Astronomy

රාත්‍රී අහස අඳුරු ඇයි කියා කෙනෙකු ඔබෙන් ප්‍රශ්ණ කලොත් ඔබ දෙන පිළිතුර කුමක්ද? මෙය කුඩා ළමයකුට වුවද පිළිතුරු දිය හැකි සරල ප්‍රශ්ණයකි. අප සැම ජීවත් වන ලෝකය හෙවත් පෘථිවිය ගෝලාකාර වස්තුවකි. සූර්යයා වටා කක්ෂගතව පවතින පෘථිවිය මතට සූර්යයාලෝකය පතිත වනුයේ හිරු මුහුණලා සිටින දිසාවට පමණි. අනෙක් පසට සූර්යයාලෝකය පතිත නොවන බැවින් අඳුර හෙවත් රාත්‍රිය උදා වෙයි.

රාත්‍රිය ඇති වනුයේ මෙලෙසිනි. රාත්‍රී අහස අදුරු වනුයේ සූර්යයා අහසේ දර්ශණය නොවන නිසාවෙනි. රාත්‍රී අහස අදුරු ඇයි යන සරල ගැටලුවට ඔබ දෙන පිළිතුර වන්නේ මෙය බවට කිසිදු සැකයක් නැත.

19 වන සියවසේ ජීවත් වූ ප්‍රසිද්ධ තාරකා විද්‍යාඥයෙකු හට රාත්‍රී අහස අදුරු ඇයි යන ගැටලුවට මේ පිළිතුර ප්‍රමාණවත් නොවිනි. ඔහු මේ ගැටලුව ඉතා තදින් ගැඹුරට අධ්‍යනය කලේය. ඔහුගේ ගණනය කිරීම් වලට අනුව සූර්යයා නොතිබුනත් රාත්‍රීයට උනත් හිරු පායා ඇතිවාක් මෙන් අහස ආලෝකමත්ව තිබෙනු ඇත. මේ පුද්ගලයා නමින් හෙන්රිච් ඔල්බර්ස්ය (Heinrich Olbers). මොහු ජර්මන් ජාතික තාරකා විද්‍යාඥයෙකි.

Heinrich Olbers

ඔල්බර්ස් ඉදිරිපත් කරන තර්කය මෙසේය. රාත්‍රී අහසේ තාරකා අති විශාල ප්‍රමාණයක් පවතී. තාරකා යනු සූර්යයා වැනි වස්තූන් බව ඔබ හොදින් දනී. ඔල්බර්ස් මතු කරන තර්කය වන්නේ මෙතරම් වූ තාරකා තිබෙනවා නම් ඒවා සියල්ලගේම ආලෝකය අප පෘථිවිය මතට පැමිණිය යුතු බවයි. උදාහරණයක් ලෙස ඔබ විශාල වනාන්තරයක් මැද සිටිනවා යැයි සිතන්න. ඔබ වට පිට බැලුවහොත් ඔබට පෙනෙනුයේ ගස් කොලන් පමණි. වනාන්තරයට එපිටින් ඇති කිසිවක් ඔබට නොපෙනෙනුයේ විශාල ප්‍රදේශයක් පුරා පැතිර පවතින ගස් වලින් අවට සියලු දේ වැසී යන බැවිනි. පෘථිවියට එපිටින් ඇති තාරකාද අපට දිස් වන්නේ මෙලෙසිනි. මේ නිසා මුලු අහසම දීප්තිමත්ව පැවතිය යුතුය. නමුත් ඇත්තටම මෙලෙස සිදු නොවන බව අමුතුවෙන් කිව යුතු නොවේ. එසේනම් ඔහුට වැරදී ඇත්තේ කොතැනද?

ඔල්බර්ස් තම තර්කය ඉදිරිපත් කරනුයේ ගණනය කිරීමක්ද සහිතව ඉතා සවිස්තරාත්මක ප්‍රකාශයක් ලෙසිනි. මෙය පැහැදිලිව අධ්‍යනය කල විට ඔහු ඉදිරිපත් කරන තර්කයේ වැරද්දක් නැති බව පැහැදිලිය. බොහෝ කාලයක් පුරාවට විද්‍යාඥයින් මේ ගැටලුවට පිලිතුරු සෙවීමට උත්සහ කොට ඇත. නමුත් මෑතක් වනතුරුම රාත්‍රී අහස අදුරු ඇයි යන ගැටලුවට නිශ්චිත පිළිතුරක් නොලැබුණි.

මෙහිදී පැහැදිලිව සදහන් කල යුතු කරුණක් වෙයි. එනම් ඔල්බර්ස් තමන්ගේ මේ විසංවාදය ඉදිරිපත් කරන්නේ 1826 වර්ෂයේදීයි. නමුත් රාත්‍රී අහස අදුරු ඇයි යන මේ ගැටලුව මතු කල ප්‍රථමයා ඔහු නොවෙයි. සමහර පොත්පත් වල සදහන් වන පරිදි, මේ ගැටලුවේ ඉතිහාසය 16 වන යුගය තරම් ඈතකට දිව යන්නකි. රාත්‍රී අහසේ අඳුරු බව යන ගැටලුව මතු කල ප්‍රථමයා ලෙස දැක්විය හැක්කේ 1576දී තෝමස් ඩිග්ස්(Thomas Digges) යන පුද්ගලයාය. ඔහුගේ මතයට අනුව තාරකා අතර අවකාශය අඳුරු ලෙස දිස් වන්නේ ඈතින්ම ඇති තාරකා වලින් එන අලෝකය ඉතා දුර්වල වන හෙයිනි. ඉන් පසු මේ ගැටලුව මුල්වරට තරමක් ගැබුරින් සාකච්චාවට බඳුන් කොට ඇත්තේ 1610දී ජොහැන්නස් කෙප්ලර් (Johannes Kepler) විසිනි. ඔහුගේ මතයට අනුව අහස අඳුරු ලෙස දිස් වන්නේ විශ්වය පරිමිත බැවිනි. ඉන් පසු 18 වන ශතවර්ශයේදී එඩ්මන්ඩ් හැලී(Edmund Halley) සහ Cheseaux විසින්ද මේ ගැටලුවම මතු කර ඇති බවට තොරතුරු ඇත. කෙසේ වෙතත් රාත්‍රී අහස අඳුරු ඇයි යන ගැටලුව පසු කලෙක ප්‍රසිද්ධ වූයේ ඔල්බර්ස්ගේ විසංවාදය නමිනි. 

රූපය-1

ඔල්බර්ස්ගේ විසංවාදය නිර්මාණය වී ඇත්තේ මූලික උපකල්පන 3ක් මත පිහිටාය. එනම් විශ්වය යනු වෙනස් වීමක් නැති (ස්ථාවර), අපරිමිත ලෙස පැතිර පවත්නා සහ ඒ තුල තාරකා ඒකාකාරීව විසිරී ඇති යන උපකල්පනයන්ය. අප වෙසෙන පෘථිවියේ සිට R දුරකින් (අරයකින්) පැතිර පවතින මනංකල්පිත ගෝලයක් සලකමු. මෙම ගෝලයේ පිටත පෘෂ්ඨයේ ඝණකම හෙවත් පළල a ලෙස ගනිමු. පිටත පෘශ්ඨ කොටසේ පරිමාව ආසන්න වශයෙන් 4πR2a  ලෙස ගත හැක(මෙහිදී ගෝලයේ පෘශ්ඨ වර්ගපලය ගණනය කිරීමේ පහසුව සදහා තිරස් ලෙස පැතිර ඇතැයි උපකල්පනය කොට ඇත). ඉහත රූපය-1 හි O ලක්ෂයෙන් පෘථිවිය ද ඊට එපිටින් පෙර සදහන් කල ආකාරයට නිර්මාණය කල හැකි ගෝලයන් දෙකක් A හා B ලෙස දැක්වේ. ඒකක වර්ගඵලයක් තුල පවතින තාරකා ප්‍රමාණය N ලෙස ගත් විට මෙම මනංකල්පිත ගෝලය වටා ඇති තාරකා ප්‍රමාණය 4πR2aN වන බව පැහැදිලිය.

තේරුම් ගැනීමේ පහසුව සදහා විශ්වයේ සියලු තාරකා එකම දීප්තියකින් යුක්ත හා එහි අගය L ලෙස ගනිමු. මෙවැනි එක් තාරකාවක් සියලු දිශාවන් කරා අලෝකය හෙවත් විකිරණ විහිදුවනු ලබයි. මෙවැනි තාරකාවක සිට පෘථිවියට පවතින දුර ආසන්න වශයෙන් R වන බැවින් තාරකාවේ සිට O ලක්ශය හෙවත් පෘථිවිය හරහා යන දුර R වන ගෝලයක් නිර්මාණය කලහොත්  පෘථිවිය හරහා ඒකක වර්ගඵලයක් තුලින් යන විකිරණ ප්‍රමාණය L/4πR2 වේ. මේ අගය ගෝලය පිටත පෘශ්ටය වටා පවතින තාරකා ප්‍රමාණයෙන් ගුණ කල විට ලැබෙන පිලිතුර LNa කි. එම නිසා මෙයින් පැහැදිලි වන්නේ මේ ගෝලය වටා පවතින තාරකා මගින් පෘථිවිය වෙත ලැබෙන මුලු විකිරණ ප්‍රමාණය LNa වන බවයි.  

විශ්වය අපරිමිත යැයි උපකල්පනය කල බැවින් මෙවැනි ආකාරයේ රූපය-1 හි දැක්වෙන්නාක් මෙන් A හා B ආදී ගෝලයන් අපරිමිත ප්‍රමාණයක් අපට නිර්මාණය කල හැකිය. මේ නිසා මේ සියල්ලන්ගෙන්ම ලැබෙන ආලෝකය රාත්‍රී අහසේ අදුරු බව මකා දැමීමට තරම් ප්‍රබල වේ. ඔල්බර්ස් ඉදිරිපත් කල තර්කය මෙයයි.

ඈතින් ඇති තාරකා දිස් වන්නේ අඩු දීප්තියකිනි. මේ නිසා රාත්‍රී අහස අදුරු වන්නේ ඈතින්ම ඇති තාරකා වලින් ලැබෙන ආලෝකය නොගෙනිය හැකි තරම් දුර්වල වන නිසා නොවේදැයි ඔබට එක් වරම සිතෙනු ඇත. නමුත් ඔල්බර්ස්ගේ විසංවාදය දෙස තරමක් ගැබුරින් බැලූ කල තාරකා වලට ඇති දුර බලනොපාන බව පැහැදිලි වනු ඇත. මන්ද යත් අරය වැඩි වීමේදී නිර්මාණය වන ගෝලයන්ගේ ප්‍රමාණයද විශාල වේ. මේ අනුව බලන කල දුර වැඩි වීමේදී තාරකාවල දීප්තිය අඩු වූවත් එම අදාල ගෝලය අවට ඇති තාරකා ගණනද ඊට අනුලෝමව වැඩි වේ. මේ නිසා අප මනංකල්පිතව නිර්මාණය කරන සෑම ගෝලයකින්ම ලැබෙන අලෝක ප්‍රමාණය එකම වේ. ඉහත ගනණය කිරීමට අනුව මේ නිය‍ත අගයකි.  

ඔල්බර්ස්ගේ විසංවාදය ඉදිරිපත් වූ කාලය මිනිසා විශ්වය පිළිබදව අද යුගය මෙන් බොහෝ දේ නොදැන සිටි කාලයකි. මේ නිසා විසංවාදය තුල ආලෝක මූලයන් ලෙස සදහන් වන්නේ තාරකා පමණි. නමුත් අද අප දන්නා පරිදි අහසේ අපට දර්ශණය වන සියලු තාරකා අප ක්ශීරපථ මන්දාකිණියට අයත් ඒවා වේ. අප මන්දාකිණියට එපිටින් තාරකා පවතිනුයේ තාරකා පොකුරු හෙවත් මන්දාකිණි ලෙසිනි. මේ නිසා ඔල්බර්ස්ගේ විසංවාදය අද යුගයේදී කථා කරන විට එහි ආලෝක මූලයන් විය යුත්තේ තාරකා පමණක් නොව තාරකා හා මන්දාකිණි යන දෙකම බව විශේෂයෙන් සදහන් කල යුතුය.

ඔල්බර්ස් ගේ තර්කය ඉතා සුපරික්ශාකාරීව විමසා බැලූ විට එහි යම් අඩුපාඩුවක් සිදු වී ඇති බව පෙනෙනු ඇත. එනම් ලගින් පිහිටන තාරකා හෝ මන්දාකිණි මගින් ඈත තාරකා (මන්දාකිණි)වසා දැමීමයි. මේ නිසා තාරකා පිහිටන ගෝල අපරිමිතව නිර්මාණය කලත් එයින් අහසේ දීප්තිමත් බව සදහා වැදගත් වනුයේ පරිමිත අගයකි. නමුත් මෙහිදීද සම්පූර්ණ අහසම තාරකා හා මන්දාකිණි වලින් වැසී යන බැවින් එය විසංවාදය බිද දැමීමට හේතු වන්නක් නොවේ. 

විවිධ අදහස්..

රාත්‍රී අහස අදුරු ඇයි යන ගැටලුවට ඈත අතීතයේ සිටම විවිධ ආකාරයේ අදහස් විවිධ පුද්ගලයින් විසින් ඉදිරිපත් කෙරිණි. ඒවායින් බොහොමයක් ප්‍රතික්ශේප වේ. පහත දැක්වෙනුයේ මෙවැනි ආකාරයේ පිලිතුරුය.

විශ්වයේ ඇති වායු වලාවන් මගින් ඈත තාරකා හා මන්දාකිණි අවහිර කරනු ලබයි. මෙය එක්වරම  පිලිතුරක් ලෙස පෙනුනත් මෙය පිලිගත හැකි අදහසක් නොවේ. මන්ද යත් අන්තර්තාරීය මාධ්‍යය (දුහුවිලි සහ වායු වලාවන්) විකිරණ උරාගෙන ඒවා බැබලීමට පටන් ගන්නා හෙයිනි.

ඔල්බර්ස්ගේ විසංවාදය නිර්මාණය වී ඇත්තේ විශ්වය අපරිමිත යන උපකල්පණය මත පිහිටාය. නමුත් මහා පිපුරුම් වාදයට(Big Bang theory) අනුව විශ්වය පරිමිත විය යුතු බව පැහැදිලි වේ. මේ නිසා අපට දිස් වනුයේ මේ පරිමිත අවකාශය තුල පවතින ආලෝක මූලයන් පමණි. මෙය මේ ගැටලුවට යම්තාක් දුරට පිලිගත හැකි පිලිතුරක් උනත් නියම පිලිතුර නොවේ.

මෙන්න මේකයි හේතුව..

ඈතින්ම පිහිටන සමහර තාරකා වල ආලෝකය තවමත් අප වෙත ලැබී නොමැත. ඉතා විශාල වේගයකින් ආලෝකය ගමන් කරත් විශ්වයේ විශාලත්වය අනුව බොහෝ ඈතින් ඇති මන්දාකිණිවල අලෝකය අප වෙත තවමත් ලැබී නොතිබීමට හැකියාවක් පවතී. බොහෝ දෙනා පිලිගන්නා ආකාරයට විශ්වයේ උපත සිදුවී ඇත්තේ මහා පිපුරුම් වාදයට අනුවය. ඒ අනුව විශ්වයේ වයස දල වශයෙන් අවුරුදු බිලියන 15 පමණ වේ. මේ හේතුවෙන් අපට පෙනෙනුයේ ආලෝක වර්ෂ බිලියන 15 ක පරාසය තුල ඇති විශ්වය පමණි. මෙය ‘නිරීක්ෂිත විශ්වය’ (Observable universe) ලෙසද හැදින් වේ. මෙය රාත්‍රී අහසේ අඳුරු බව සදහා පිලිගත හැකි ප්‍රභල පිළිතුරකි.

හබල් නියමයට අනුව විශ්වය යනු නියතව පවතින්නක් නොව කාලයත් සමග ප්‍රසාර‍ණය වන්නකි. මේ නිසා යම් මන්දාකිණි දෙකක් අතර දුර කාලයත් සමග වැඩි වනු ඇත. පෘථිවියේ සිට අප දකින සියලුම මන්දාකිණි අපෙන් ඈත්වෙමින් පවතී. හබල් නියමයෙන් පෙන්වා දෙන්නේ මන්දාකිනියකට ඇති දුර වැඩි වන විට එය ඈත්වෙන වෙගයද ඊට අනුලෝමව වැඩි වන බවයි. ඩොප්ලර් ආචරන මූලධර්මයට අනුව ඈත් වෙමින් ඇති මන්දාකිණිවල ආලෝකය අපට ලැබෙනුයේ රක්ත විස්තාපනයට (redshift) ලක්වය. එනම් මන්දාකිණියෙන් පිටවන ආලෝකයේ සංඛ්‍යාතය නියම අගයට වඩා අඩුවය. මේ නිසා බොහෝ ඈතින් ඇති මන්දාකිණි වල ආලෝකය ඉතා දැඩි ලෙස රක්ත විස්තාපනයට ලක්ව විද්‍යත් චුම්භක වර්ණාවලියේ දෘශ්‍ය කලාපයෙන් බැහැරට යාම නිසා අපට නොපෙනී යයි. මෙයද ඔල්බර්ස් විසංවාදය බිද දමන ප්‍රබල පිළිතුරකි.

ඉහත සදහන් කල අදහස් වලින් රාත්‍රී අහස අඳුරු වීමට ප්‍රබල ලෙසම බලපානුයේ අවසාන වශයෙන් සදහන් කල කරුණු දෙකය.

රාත්‍රී අහස අඳුරු ඇයි යන ගැටලුව සමාන්‍යය තාරකා විද්‍යාවේ එන සරල ඒවාගේම ප්‍රබල ගැටලුවකි. නමුත් එයට පිළිතුරු දිය යුතු වන්නේ සාමානය තාරකා විද්‍යාවෙන් නොව Cosmology හෙවත් විශ්ව න්‍යාය විද්‍යාවෙනි.

Read More

තාරකාවක කතා පුවත

Cosmology

රාත්‍රී අහස කෙතරම් මනස්කාන්තද ,ඒ රාත්‍රී අහස එතරම් මනස්කාන්ත වන්නේ තාරකාවන් නිසාය.තරකා වලටද අපවැනිම වූ ජිවිතයක් ඇත. නමුත් අපගේ ආයුකාලය සමඟ සසඳන විට තාරකාවල ආයුකාලය ඉතා  විශාලය.

සාමාන්‍යයෙන් තාරකාවක ආයුකාලය මනිනු ලබන්නේ අවුරුදු බිලියන,මිලියන ගනනින් වේ. එම තාරකාවන්ට  ඉපදීමක් මෙන්ම මරණයක්ද ඇත. එසේ නම් මේ විශ්මිතවූ තාරකා පිළිබඳ වූ කථා පුවත විමසාබලමු.

තාරකාවක් යනු කුමක්ද? සරලව කිවහොත් තාරකාවක් යනු ශක්තිය පිටකරමින් රසායනික ප්‍රතික්‍රියා සිදුකරන ස්වයංදිදුලීමක් ඇති ආකාශ වස්තුවකි.තවද තාරකාවක් ඉතා විශාලන් අතර ස්කන්ධයෙන් ටොන්කෝටිගනනින් යුක්ත වේ.අපගේ සූර්යයාද එවැනිම තාරකාවක් බව ඔබදනී.සූර්යයා මෙන් සිය දහස් ගනනින් විශාලවූද කුඩාවූද තාරකා අප ක්ෂීරපථ මන්දාකිණියේ ඇත. තාරකා ඉතා විශාල ප්‍රමාණයක් අප ක්ෂීරපථයේ ඇති නමුත් සෑම තාරකාවක්ම නම්කල නොහැකිය.වඩාත් දීප්තිමත් හා විශාලවූත් තාරකා බොහෝමයක් නාමකරණය කර ඇත. උෂ්ණත්වය,ස්කන්ධය,අරය,ඝනත්වය,වර්ණාවලිය,නිරපේක්ෂ දෘශ්‍ය විශාලත්වය,දීප්තිය යනු තාරකාවක් වර්ගීකරණය කිරීමේදී භාවිතයට ගන්නා මාන කීපයකි. මෙම මානයන් උපයෝගී කරගනිමින් තාරකාවල ස්භාවය පිළිබඳත් තාරකාවල පරිණාමය වන අයුරුත් ගණිතමය මූලධර්ම පදනම් කොටගෙන විස්තර කීරීමට තාරකාවිද්‍යාඥයින්ට හැකිය. තාරකාවක් පරිණාමය පිළිබඳ හැදෑරීමේදී වැදගත්වන බල දෙකක් ඇත එනම්, අභ්‍යන්තරයට යෙදෙන ගුරුත්වබලය නිසා තාරකාව සංකෝචනය වන බවත් එමෙන්ම අභ්‍යන්තරයෙන් පිටතට ඇතිවන පීඩනය නිසා තාරකාව ප්‍රසාරණයවීම යන කරුනත් වේ. එසේ තාරකාවේ පරිණාමය සිදුවීම පිළිබඳ අප විස්තරාත්මකව  විමසාබලමු.

තාරකාවක් සිය ජීවිතය අරඹන්නේ දැවැන්ත දූවිලි වලාවක් සංකොචනය වී කැටිගැසීමෙන් බව ඔබ ඇතැම්විට අසා ඇත. එම වායුවලා හඳුන්වනේ අන්තර්තාරීය මාධ්‍ය (Interstellar medium) ලෙසයි. මෙම වායුවලාව අණුකවලාව ලෙසද හදුන්වයි. මෙම අණුක වලාවේ අඩංගුව ඇත්තේ හයිඩ්‍රජන්,හීලියම් සහ සුළුවශයෙන් නයිට්‍රජන්,ඔක්සිජන් ,කාබන් ,කැල්සියම්,සෝඩියම් යන පරමාණුද යකඩ සහ සිලිකේට් යන මූලද්‍රව්‍යයන්ද වේ. මෙම දුහුවිලි වායුවලාව මුල් අවදියේ ඉතාමත් ශීතලව පවතී පසුව  එම වායුවලාව හැකිලීමේදී වලාවේ අඩංගු අංශු ගුරුත්ව කේන්ද්‍රය දෙසට ආකර්ෂණය වීමේදී එහි උෂ්ණත්වය ඉතා සීඝ්‍රයෙන්  ඉහල යයි. එම එම උෂ්ණත්වය කෙල්වීන් (K) 150 000 පමණ අගයක් ගනී. මෙලෙස ලංවන දුහුවුලි අංශුවල අන්තර්ක්‍රියා හේතු කොටගෙන එම ප්‍රදේශය දීප්තිමත් බැබලීමකට පටන්ගනී. එම අවධියේදී තාරකාවක ප්‍රාග් අවස්ථාව හෙවත් ප්‍රාග් තාරකාව (Proto star) ලෙස හදුන්වයි. මෙම ප්‍රාග් තාරකාව අලුතින් ඇතිවූ තාරකාවක් ලෙස දෘෂ්‍යමාන වේ. එහිදී ප්‍රග්තාරකාවේ දීප්තිය සූර්යයාගේ දීප්තිය ඉක්මවායයි. ප්‍රාග් තාරකාවේ න්‍යෂ්ටියේ අඩංගු පරමාණු එකිනෙක ගැටී ප්‍රතික්‍රියා සිදුවීම ඇරඹෙන තෙක් මෙම ප්‍රාග් තාරකාව සංකෝචනය වීම සිදුවේ.මෙම කාලය තුලදී එහි මතුපිට උෂ්ණත්වය නොවෙනස්ව පවතී න්‍යෂ්ටියේ ඇති පරමාණු එකිනෙක ගැටී න්‍යෂ්ටික විලයන ප්‍රතික්‍රියාව ඇතිවන්නේ කෙල්වීන් (K) 15 000 000 ක් පමණ  උෂ්ණත්වයක් ඇතිවන තරම් වූ ප්‍රවේගයකින් ප්‍රාග්තාරකාවේ අංශු එකරාශී වන විටය. මෙහිදී තාරකාවේ ගුරුත්වීය සංකොචනය කෙමෙන් අඩුවේ. මෙහි ලිතියම්,බෙරලියම් හා බෝරෝන්  යන මූලද්‍රව්‍යයන් ප්‍රොටෝන සමඟ ප්‍රතික්‍රියාවට නැගේ. මෙහිදී ප්‍රතිඵලයක් ලෙස හීලියම් සෑදේ තවද ,හයිඩ්‍රජන් දහනය ඇරඹේ. මෙසේ සිදු වීම හේතුවෙන්  විශාල ශක්තියක් අවකාශයට මුදාහරී. පසුව මෙම හීලියම්,කාබන්,ඔක්සිජන්,ආදිය වෙන වෙනම මූලද්‍රව්‍ය බවට පත්වේ. මෙම ප්‍රතික්‍රියා ඉතා දීර්ඝ කාලයක්  සිදුව්මින් පවතී. මෙසේ ප්‍රතික්‍රියා වීම  නිසා ප්‍රතික්‍රියාවන්ට  ප්‍රතික්‍රියක කිසිවක් ඉතිරි නොවන අවධියක් උදාවේ. මෙහිදී තාරකාව බිඳවැටීමට පටන් ගනී. මෙහිදී තාරකාව සිසිල්වන අතර  තාරකාව රතු පැහැයට හුරුවේ.දැන්තාරකාවේ කබොල නැතහොත් පිට කවරය ප්‍රසාරණයවී රතු යෝධ තරුවක්  බවට පත්වේ. මෙහිදී සමහරක් තරු එනම් ස්කන්ධාධික  තරු සුපිරිනෝවා ආකාරයට පුපුරායයි.   අවසානයේ ප්‍රථිපලයක් වශයෙන් ඉතිරිවන හරය දැවැන්ත එකක් නම් එය අධික ගුරුත්ව බලයකින් යුත් කළුකුහරයක් බවට (Black hole) පත්විය හැකිය.තාරකාවක පරිණාමය ඉතාකෙටියෙන් කිවහොත් එසේය.

 

තාරකාවක් පරිණාමය වන හැටි

තාරකාවක් තම ජීවිතය අරඹන්නේ අණුකවලාවක් කැටිවීමෙන් බව  ඉහතදී සඳහන්කරන ලදී එවැනි අණුකවලා ඉතා විශාල සංඛයාවක් අප ක්ෂීරපථයේ ඇත. එවැනි මාධ්‍යයන් ආලෝකවර්ෂ විශාල ගණනාවක් විශාලය. රාත්‍රී අහසේ දැකිය හැකි ඔරායන් නිහාරිකාව (M42)යනු මෙවැනි මාධ්‍යයකි. ඔරායන් නිහාරිකාවේ අලුත උපන් තාරකා මෙන්ම ඉපදෙන තාරකාද බොහෝ ඇත. ඉහතදී සඳහන් කළ ප්‍රාග් තාරකා ඇතිවන්නේ මෙවැනිම වූ මාධ්‍යයන් කැලඹීමට  ලක්වීමෙනි. මෙම ප්‍රාග් තාරකාවහි අභ්‍යන්තර උෂ්ණත්වය 10000℃ පමණ වන තෙක් ප්‍රාථමික තාරකා වක් ලෙස හඳුන්වයි. මෙම අවධියේ සිටින තාරකාවල  විශේෂත්වය වන්නේ තාරකාව වටා අණුක වලාව පිහිටා තිබීමයි. එවැනි තාරකා නිරීක්ෂණය කර දැක බලා ගැනීම ඉතා පහසුය. නමුදු මෙම ලාබාල  තාරකාව තරුණ අවධියට පාතබන විට එය ප්‍රචණ්ඩකාරී ලෙස හැසිරේ. එහිදී තාරකාවේ උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක දහස් ගණනින් ඉහල යයි.එම හේතුවෙන් සිදුවන ප්‍රතික්‍රියා නිසා තරුවේ සිට ඉතා විශාල ශක්තියක් මුදා හරී, මෙම ශක්තිය හේතුකොට ගෙන  තාරකාව අවට ඇති වාත කැළඹීමට ලක්වී සුළංධාරාවක් හැමීමට පටන් ගනී.එහෙයින් තාරකාව වටා ඇති අණුක දූලිවලාව තරුවේ සිට ඈතට විසිරීයයි. මෙහිදී මතක් කලයුතු විශේෂ කරුණක් වන්නේ අප සෞරග්‍රහ මණ්ඩලය නිර්මාණය වී ඇත්තේද මේ ආකාරයටමය. එහිදී මුල්වී ඇත්තේ ඌට් නම් වලාවයි, මෙම ඌට් වලාව එකී ක්‍රියාදාමය නිසා ආලෝක වර්ෂ 1.5 පමණ ඈතට විහිදී ගොස් ඇත.එහිදී තාරකාව සමඟ පැවතුන වලාවේ ශේෂ කොටස් ග්‍රහලෝක බවට පත්වේ.එම ග්‍රහලෝක තාරකාව වටා ගමන්ගනී මෙහිදී එකිනෙකා අතර ගුරුත්ව බලය බලපායි. මෙසේ තාරකාව වටා ග්‍රහලෝක ගමන් ගන්න දුහුවිලි තැටිය ප්‍රාග් තැටිය ලෙස හදුන්වයි. ඔරායන් නිහාරිකාවේ මේවනවිට මෙවැනි ප්‍රාග් තාරකා 150 කට අධික ප්‍රමාණයක් සොයාගෙන  ඇත. මෙම ප්‍රාග් තාරකාව වටා ප්‍රාග් තැටි පවතින බවට විද්‍යාඥයින් තුල සැකයක් පවතී. ප්‍රාග් තැටියේ අභ්‍යන්තරය ගැන කතා කලහොත් 99% පමණ වායූන් හා 1% පමණ දුහුවිලි අංශු අඩංගුවේ.

මෙම අවථාවේදී ප්‍රාග් තාරකාව තරුණ අවධියකට පාතබයි. අපගේ සූර්යයාද තරුණ අවධියේ පසුවෙන තාරකාවකි.මෙම තරුණ අවධියේ තාරකාව හයිඩ්‍රජන් සියල්ල දහනය වීම අවසන් වන තෙක් වසර බිලියන ගනණාවක් පවතී. මෙම කාලයේදී තරුව උපරිම ශක්තියක් නිපදවයි. මෙහිදී තාරකාව සතුව පවතින හයිඩ්‍රජන් න්‍යෂ්ටික විලයන ප්‍රතික්‍රියාවට ලක්වී හීලියම් බවට පරිවර්තනය කරයි. මේ හේතු කොටගෙන දීප්තිමත් වූ තාරකාවක් බවට පත්වේ. හට්ස් ස්ප්‍රන්ග් රසල් (Hertz spang Russell -HR) නමින් හදුන්වන තාරකා වර්ගීකරණ ප්‍රස්ථාරයේ ප්‍රධාන අනුක්‍රමණයේ මෙම තරුණ අවධියේ තාරකා නිරූපනය කරයි. මෙම  ප්‍රස්ථාරයට අනුව තාරකාවක් ඇතුලත් කරන්නේ එම අදාල තරුවේ වර්ගය,උෂ්ණත්වය, දෘෂ්‍ය  දීප්තිතාවය, නිරපේක්ෂ දීප්තිය හා වර්ණාවලිය යන සාධක පදනම් කොටගෙනය. ඉහතදී කී කරුණු පිළිබඳව පහත HR සටහන අධ්‍යනයෙන්  වටහා ගත හැකිය.

ස්ප්‍රන්ග් රසල් (Hertz spang Russell -HR) සටහන

මෙම ප්‍රස්ථාරයේ ප්‍රධාන අනූක්‍රමණයේ මධ්‍ය කොටසට වන්නට අපගේ සූර්යයා පිහිටා ඇතිබව ඔබට පෙනේ . එයින් පැහැදිලිවන්නේ  අප සූර්යයා මේවනවිට තරුණ අවධියේ පසුවන බවයි. තවද අප සූර්යයා අවුරුදු බිලියන 10 තරම්  කාලයක් මෙම ප්‍රධාන අනුක්‍රමණයේ ගතකරයි .මෙම තරුණ තාරකාව තම ශක්තිය පිට කරමින් හයිඩ්‍රජන් හීලියම් බවට පත් කරන න්‍යෂ්ටික ප්‍රතික්‍රියාව බිද වැටුන පසු තාරකාව ක්‍රමයෙන් අභාවයට පත්වේ. එහිදී ඉහත HR සටහනේ ප්‍රධාන අනුක්‍රමණයෙන් තාරකාව ඉවත්වෙයි. ඒබව ඉහත රූපයෙන් පහදා ගත හැකිය. පසුව තාරකාවේ ඉරණම තීරණය කරන්නේ තාරකාවේ ස්කන්ධය මතය.

අප සූර්යයා ගේ ස්කන්ධයට සමාන තරකා තම තරුණ අවධියෙන් පසු රතුයෝධ තාරකාවක් බවට පරිණාමය වෙයි. එහිදී තාරකාවේ බාහිර කබොල අධික ලෙස ප්‍රසාරණය වේ. ඒ අයුරින්ම අප සූර්යයාද යම් දිනක ප්‍රසාරණය වී පිපුරුමකට ලක්වනු ඇත. මෙම පිපුරුණ කබොලේ කොටස් විශ්වයට විසීරීයයි. මෙම බාහිර කබොල්ල ග්‍රහනිහාරිකාවක්(Nebula) බවට පත්වෙයි. මෙම ග්‍රහ නිහාරිකාව මධ්‍යයේ ඇති කුඩා තරුව සුදුවාමාන  තාරකාවක් (White dwarf) බවට පත්වේ. බලල් ඇස නිහාරිකාව(Cat eye nebula), හෙලික්ස්නිහාරිකාව (Helix Nebula) යනු එවැනි ග්‍රහනිහාරිකා කීපයකි.

හෙලික්ස්නිහාරිකාව (Helix Nebula)

එසේම අප සූර්යයා ගේ ස්කන්ධයට අඩු එනම් සූර්යයාගේ ස්කන්ධය මෙන් අඩක් පමණ වන තාරකා තරුණ අවධියෙන් පසු කළුහෝ දුඹුරුවාමාන තාරකාවක් බවට පත්වී තාරකවේ ජීවිතය අවසන් කරයි.

අප සූර්යයාට වඩා ස්කන්ධාදික තරු තම තරුණ අවධිය පසුකර සුපිරි රතු යෝධ තාරකාවක් බවට පත්වේ(Red giant star) මෙම අවස්ථාවේදී තාරකාවක් සූර්යයාට සමාන ස්කන්ධයක් ඇති තාරකාවකට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයකින් ප්‍රසාරණයවේ. එහිදී සිදුවන පුපුරායාම සුපිරිනෝවා පිපුරුමක් (Supernova) ලෙස හදුන්වන අතර එහිදී  ඉතාවිශාල ශක්තියක් විශ්වයට මුදාහරී. වෘෂභ රාශියේ පවතින ක්‍රැබ් නිහාරිකාව (Crab nebula) මෙවැනි සුපිරිනෝවා පිපුරුමකට හොදම නිදසුනකි. එහිදී එම තාරකාවේ ශේෂ කොටස් නියුට්‍රෝන තාරකාවක් (Neutron Star) බවට හෝ ගුරුත්වය අධික කළුකුහරයක් බවට පත්වේ.එනම්,සූර්යයාගේ ස්කන්ධය මෙන් තුන් ගුණයකට ආසන්න හෝ ඊට වැඩි තාරකා කළුකුහර බවටත්,සූර්යයාගේ ස්කන්ධය මෙන් 1.4 ත් 3 අතර තාරකා නියුට්‍රෝන තාරකා බවටත් පත් වේ.

Read More

චන්ද්‍රග්‍රහණ සිදු වන්නේ මෙහෙමයි..

General Astronomy


චන්ද්‍රයා පෘථිවියේ සෙවනැල්ලෙන් වැසී යාමේ සංසිද්ධිය සරලව චන්ද්‍රග්‍රහණයක් ලෙස හදුන්වයි. මෙසේ සිදුවන්නේ චන්ද්‍රයා පෘථිවිය සහ සූර්යයා සරල රේඛීයව හො‍් ආසන්න වශයෙන් සරල රේඛීය ආකාරයෙන් පිහිටන විටය.

මේ නිසා චන්ද්‍රග්‍රහණ සිදුවන්නේ චන්ද්‍රයා පූර්ණ කලාවෙන්(full moon) දිස් වන විටදී පමණි. චන්ද්‍රග්‍රහණය කුමණ ආකාරයක එකක්ද හා චන්ද්‍රග්‍රහණ සිදුවන කාලය තීරණය වන්නේ එහි පිහිටීම අනුවය.

චන්ද්‍රග්‍රහණ ආකාර
සූර්යයාලෝකය හේතුවෙන් පෘථිවියෙන් ගොඩනැගෙන සෙවනැල්ල කොටස් දෙකකට බෙදෙයි. ඒ ‘පූර්ණ චායාව'(umbral) හා ‘උප චායාව'(penumbral) වශයෙනි.

 

චන්ද්‍රග්‍රහණයක් සිදුවන විටදී පෘථිවිය, චන්ද්‍රයා හා සූර්යයා පිහිටන ආකාරය ඉහත රූපයෙන් දැක්වේ.


උපචායා චන්ද්‍රග්‍රහණ(penumbral lunar eclipses)

මේ ආකාරයේ චන්ද්‍රග්‍රහණ ඇති වන්නේ චන්ද්‍රයා පෘථිවියේ උප චායාව හරහා පමණක් ගමන් කරන අවස්ථා වලදීය. මේ ආකාරයේදී, චන්ද්‍ර මුහුණතේ විශාල වෙනසක් සිදු නොවන අතර චන්ද්‍රයා යාන්තමින් අදුරු වීමක් පමණක් සිදුවෙයි. චන්ද්‍රයා සම්පූර්ණයෙන්ම පෘථිවියේ උප චායාවට හසුවී පවතින අවස්ථාව ‘පූරණ උපචායා චන්ද්‍රග්‍රහණයක්'(total penumbral eclipse) ලෙස හදුන්වයි. මෙවැනි ආකාරයේ චන්ද්‍රග්‍රහණ දුර්ලභ වන අතර මෙවැනි චන්ද්‍රග්‍රහණයකදී පූර්ණ චායාව දෙසට යොමුව පවතින චන්ද්‍රයාගේ මුහුණත තරමක් වැඩියෙන් අදුරු වී පෙනෙනු දැකගත හැකිය.

පෘථිවි චායාව හරහා චන්ද්‍රයාගේ ගමන් මාර්ගය

උපචායා චන්ද්‍රග්‍රහණයක් දිස් වන අයුරු


අර්ධ චන්ද්‍රග්‍රහණ(partial  lunar eclipses)

චන්ද්‍ර මුහුණතේ කොටසක් පමණක් පෘථිවියේ පූර්ණ චායාවෙන් වැසී යන ආකාරයෙන් සිදුවන චන්ද්‍රග්‍රහණ ‘අර්ධ චන්ද්‍රග්‍රහණ’ ලෙස හදුන්වයි.

පෘථිවි චායාව හරහා චන්ද්‍රයාගේ ගමන් මාර්ගය

අර්ධ චන්ද්‍රග්‍රහණයක් දිස් වන අයුරු


පූර්ණ චන්ද්‍රග්‍රහණ (Total lunar eclipses)

චන්ද්‍රයා සම්පූර්ණයෙන්ම පෘථිවියේ පූර්ණ චායාවට හසු වී පවතින පරිදි සිදුවන චන්ද්‍රග්‍රහණ මෙනමින් හදුන්වයි. නමුත් මේ අවස්ථාවේදී චන්ද්‍රයා සම්පූර්ණයෙන්ම අදුරු නොවන අතර අදුරු රතු පැහැයකින් දර්ශණය වීමක් සිදුවෙයි. මෙසේ වන්නේ පෘථිවිය සතුව පවතින ගණ වායුගෝලය හේතුවෙනි.  සූර්යයාලෝකය පෘථිවි වායුගෝලය හරහා යාමේදී හිරු කිරණ වර්ථනය වීම හේතුවෙන් සුදු ආලෝකයේ උප වර්ණ වලට වෙන් වී පෘථිවියේ සෙවනැල්ල නිර්මාණය වීම සිදුවෙයි. පෙර සදහන් කල පෘථිවි සෙවනැල්ල නිර්මාණය වන්නේ මේ ආකාරයෙනි.  වර්තනය හේතුවෙන් නිර්මාණය වන පෘථිවි සෙවනැල්ලේ චන්ද්‍රයා මතට වැටෙන කොටස නිර්මාණය වී ඇත්තේ රතු ආලෝකයෙන් වන අතර පූර්ණ චන්ද්‍රග්‍රහණයකදී චන්ද්‍රයා රතු පැහැයෙන් දිස් වීමට හේතු වන්නේ මෙයයි.

පෘථිවි චායාව හරහා චන්ද්‍රයාගේ ගමන් මාර්ගය

පූර්ණ චන්ද්‍රග්‍රහණයක් දිස් වන අයුරු

 

සම්පූර්ණ චන්ද්‍රග්‍රහණයක් පවතින කාලය දල වශයෙන් පැය 3.8 කි. චන්ද්‍රයාගේ කක්ශීය වේගය දල වශයෙන් 1km/s කි. මේ අනුව පූර්ණ චන්ද්‍රග්‍රහණයකදී චන්ද්‍රයා සම්පූර්ණයෙන්ම පෘථිවියේ පූර්ණ චායාවෙන් වැසී පවතින කාලය දල වශයෙන් 107min කි.

චන්ද්‍රග්‍රහණයක් සිදුවන විට එය පෘථිවියට දර්ශණය වන ප්‍රදේශ හා වේලාවන් ආදිය දක්වා චන්ද්‍රග්‍රහණ සිතියමක් නිර්මාණය වේ. එවැනි ආකාරයේ සිතියමක් පහත පිවිසුමෙන් දැක බලාගත හැක.

http://www.eclipse.org.uk/eclipse/1622009/L2009Dec31.pdf

 

Pictures from:

http://www.eclipse.org.uk

http://eclipse.gsfc.nasa.gov/lunar.html

 

Read More

විශ්වයේ අලංකාර රටා මවනා වළාකුලු

Observation Astronomy

රාත්‍රී අහසේ දිස් වන නොගෙනිය හැකි තරම් වන තාරකා එකිනෙක අතර පවතින්නාවූ අවකාශය ගැන කතා කිරීමේදී එය හුදෙක් හිස් අවකාශයක් විය යුතු යැයි ඔබට එක් වරම සිතෙනු ඇත. නමුත් සැබවින්ම එය එසේ නොවේ.

මෙම අවකාශය බොහෝ විට විශේෂ වූ මාධ්‍යයකින් සමන්විත වන අතර එය ‘අන්තර් තාරීය මාධ්‍යය’ ලෙස හදුන්වනු ලබයි. මෙම මාධ්‍යය නිර්මානය වී පවතින්නේ දුහුවිලි අංශු හා විවිධ වායු වර්ග වලින් වන අතර මෙම ද්‍රව්‍යය හැදින්වෙන්නේ ‘අන්තර් තාරීය පදාර්ත’ නමිනි.

පෘථිවියේ සිට රෑ අහසේ දිස් වන තාරකා වලට පවතිනුයේ ආලෝක වර්ෂ තරම් වන දුරවල් බව ඔබ අසා ඇති. අපට ලගම තාරකාව වන ප්‍රොක්සිමා සෙන්චරි තාරකාවට ඇති දුරද ආලෝක වර්ශ 4.2 පමණ වන අගයකි. මේ අයුරින් රෑ අහසේ අපට පෙනෙන අනෙකුත් තාරකා කොතරම් දුරින් පිහිටන්නේද යන්න පිළිබදව ඔබට දළ අදහසක් ලබාගැනීමට හැකිය. මෙවැනි වූ අති විශාල දුර පරාසයන් නිසාවෙන් පෘථිවියේ සිට බලන විට ඉහත සදහන් කල අන්තර් තාරීය මාධ්‍යය අපට දිස් වන්නේ වලාකුලක් මෙන් එක්තරා අංශුමය පොදියක් ලෙසිනි.

තාරකා අතර පැතිරී ඇති වළාකුලක් මෙන් දිස් වන මේ විශේෂ වූ මාධ්‍යය තමා විසින් තාරකා මෙන් ආලෝකය නිපදවා ගන්නා වස්තූන් නොවේ. නමුත් මෙවැනි වළාකුලකට ඉතා ආසන්නයෙන් තාරකාවක් පැවති විට තාරකාවේ ආලෝකය හෙතුවෙන් මෙම මාධ්‍යය ආලෝකමත් වේ. අන්තර් තාරීය මාධ්‍යය අපට දිස් වන්නේ මෙවිටය. නිහාරිකාවක් ලෙස හදුන්වනු ලබන්නේ ඉතා සරලව මෙම සංසිද්ධියයි.

නිහාරිකා හැදින්වෙන ඉංග්‍රීසි වදන වන ‘Nebula’ යන්න ලතින් භාෂාවට අයත් වදනකි. ලතින් භාෂාවෙන් ‘Nebula’ යන්නෙහි අර්ථය වළාකුල යන්නයි. ප්‍රභල දුරේක්ශ නොතිබුණු ඈත අතීතයේදී (19 වන සියවසට පෙර ) රෑ අහසේ නිවැරදිව හදුනා නොගත් වස්තූන් සියල්ලක්ම වාගේ හදුන්වා ඇත්තේ නිහාරිකා ලෙසිනි. උදාහරණයක් ලෙස ඔබ හොදින් අසා ඇති අන්ඩ්‍රොමීඩා මන්දාකිනිය පවා අතීතයේදී හදුන්වා ඇත්තේ ‘Andromeda Nebula’ ලෙසය. නමුත් පසු කලෙක තාක්ශණයේ දියුණුවත් සමග අභ්‍යවකාශ වස්තූන් නිවැරදිව හදුනාගැනීමෙන් පසු නිහාරිකා ලෙස අද අප හදුන්වන්නේ ඉහත සදහන් කල ආකාරයේ අභ්‍යවකාශයේ ඇති විශේෂ වළාකුලු වැනි වියුහයන්ය. 

නිහාරිකා නිර්මානය වී ඇත්තේ ප්‍රධාන වශයෙන් හයිඩ්‍රජන්, හීලියම් වායු දෙවර්ගයෙනුත්, දුහුවිලි අංශු හා අයනීකරණය වූ පරමාණු  (Plasma) ආදියෙනි. මීට අමතරව නිහාරිකා වර්ගය අනුව එහි අන්තර්ගත වායු වර්ගයන් වෙනස් විය හැකිය. නිහාරිකා නිර්මානය වී ඇති අන්තර් තාරීය මාධ්‍යය තුල පදාර්ත පැතිරී ඇත්තේ ඉතාමත් අඩු ඝණත්වයක් සහිතවය. මේ ආකාරයට මෙම ඉතාමත් අඩු ඝණත්වයකින් යුතුව පවතියත් මෙය වළාකුලක් ලෙස දිස් වන්නේ පෘථිවියේ සිට ඇති අති විශාල දුර නිසාවෙනි.

නිහාරිකා ලෙස හැදින්වෙනුයේ ඇත්තෙන්ම තාරකා අතර අවකාශය පිරී පවතින අන්තර් තාරීය මාධ්‍යටය. නමුත් විශ්වය පුරා විසිරී ඇති සෑම අන්තර් තාරීය මාධ්‍යයක්ම නිහාරිකාවක් නොවේ. මෙවැනි කලාපයන් නිහාරිකා ලෙස හැදින් විය හැක්කේ ඒවා අපට දිස් වන්නේ නම් පමණි.

අපට දිස් වන ආකාරය අනුව නිහාරිකා වර්ග කිහිපයකි. මේ සියලුම ආකාරයේ නිහාරිකා මූලික වර්ග 3 ක් යටතේ දැක්විය හැකිය. ඒවා නම් විමෝචක, පරාවර්ථක හා අදුරු නිහාරිකා යන මූලික වර්ග තුනයි.

විමෝචක නිහාරිකා (Emission Nebula)

මෙවැනි ආකාරයේ නිහාරිකා ආලෝකමත් වන්නේ ලග පිහිටි තාරකාවක් හේතුවෙන් වායු අණු අයනීකරණයට භාජනය වීමෙනි. නිහාරිකාව දිස් වන වර්ණය එහි අන්තර්ගත වායු වර්ගය අනුව වෙනස් වේ.


උතුරු අමෙරිකානු නිහාරිකාව (North America Nebula) මේ වර්ගයට අයත් වේ.

පරාවර්ථක නිහාරිකා (Reflection Nebula)

මෙවැනි ආකාරයේ නිහාරිකා ආලෝකමත් වන්නේ ලග තාරකාවෙන් ලැබෙන ආලෝකය පරාවර්ථනය කිරීමෙනි. තාරකාවෙන් ලැබෙන ශක්තිය වායු අණු අයනීකරණය කිරීමට තරම් ප්‍රමාණවත් නොවන නමුත් ප්‍රකිරණය නමැති සංසිද්ධිය ඔස්සේ නිහාරිකාව ආලෝකමත් කිරීමට තරම් ප්‍රමාණවත් වේ. මෙවැනි ආකාරයේ නිහාරිකා ප්‍රකිරණ ක්‍රියාවලිය හේතුවෙන් නිල් පැහැයෙන් දර්ශණය වේ.

Witch Head Nebula මේ වර්ගයට අයත් වේ.

අදුරු නිහාරිකා (Dark Nebula)

මෙවැනි ආකාරයේ නිහාරිකා දිස් වන්නේ අදුරු වළාකුලු ලෙසිනි. මෙහිදී අදාල නිහාරිකාව පිහිටනුයේ තාරකා කිහිපයක් හෝ තවත් දීප්තිමත් නිහාරිකාවක් ඉදිරියට වන්නටය. මේ නිසා ඊට එපිටින් එන ආලෝකය නිහාරිකාව දෙපසින් ගමන් කොට ඒ හරහා ගමන් නොකරන විට අදුරු නිහාරිකා නිර්මාණය වේ.


ඔරායන් තාරකා රාශියේ අශ්ව හිස නිහාරිකාව (Horse Head Nebula)මේ ආකාරයේ නිහාරිකාවකි.

ග්‍රහ නිහාරිකා (Planetary Nebula)

තාරකාවක් මියයාමේදී පත්වන එක් අවධියක් වන රතු යෝධ අවස්ථාවට(Red Giant state) පත් වන සමහර තාරකා, තාරකාවේ ප්‍රභලත්වය මත පිටත වායු කලාපය අභ්‍යාවකාශයට මුදා හරිනු ලබයි. ඉතිරිවන මධ්‍යය අවසානයේ සුදු වාමන තාරකාවක් ලෙස හැදින්වෙන තත්වයට පත් වෙයි. මෙම සුදු වාමන තාරකාව පවතින්නේ විශාල වායු වලාකුලක් මධ්‍යයේ පවතින්නක් ලෙසය. සුදු වාමන තාරකාවෙන් පිට කරන විකිරණ මගින් අවට වායූන් අයනීකරණය වීමේ ක්‍රියාවලිය මත මෙවැනි ආකාරයේ නිහාරිකා නිර්මාණය වේ. ග්‍රහ නිහාරිකා විමෝචක නිහාරිකා ඝණයට අයත් වේ.


Eskimo nebula මේ ආකාරයේ නිහාරිකාවකි.

ඉහත සදහන් කල ආකාරයේ නිහාරිකා ග්‍රහ නිහාරිකා ලෙස හැදින්වූවත් මේ සදහා ග්‍රහලෝක වල කිසිදු සම්බන්ධතාවක් නොමැති බව පැහැදිලිව දැක්විය යුතුය. මෙවැනි ආකාරයේ නිහාරිකා මුල් වරට හදුනාගත් 18 වන සියවස තරම් වන ඉතා ඈත අතීතයේ, එකල පැවති දුරේක්ශ ආදිය එතරම් ප්‍රභල නොවීම හේතුවෙන් මෙවැනි නිහාරිකා දිස් වී ඇත්තේ යෝධ ග්‍රහයින් මෙනි. ග්‍රහ නිහාරිකා යන නම ලබීමට හේතුව වන්නේ මෙයයි. අප සූර්යයාද අවසානයේ නමන්ගේ ජීවන කාලය අවසන් කරනුයේ සුදු වාමන තාරකාවක් බවට පත් වීමෙනි. මේ අනුව අප සූර්යයාද අවසානයේ  ග්‍රහ නිහාරිකාවක් බවට පත් වෙයි.

අන්තර් තාරීය මාධ්‍යය හා තාරකාවල පරිණාමය අතර පවතිනුයේ ප්‍රභල සම්බන්ධතාවයකි. තාරකා නිර්මාණය වන්නේ අන්තර් තාරීය පදාර්ථ ගුරුත්වාකර්ශණය ඔස්සේ එකට එක් වීමෙනි. තාරකාවක් ආලෝකමත් වී බැබලෙමින් පවතිනුයේද මෙම මාධ්‍යය තුලමය. තාරකාවක් මිය යනුයේද මෙම මාධ්‍යය තුලමය. විශේෂයෙන් තාරකා මිය යාමේ එක් ආකාරයක් වන සුපර්නෝවා පිපුරුමකින් පසු අදාල සුන්බුන් කොටස් එක් වන්නේද මෙම මාධයටමය. උදාහරණයක් ලෙස ‘Crab Nebula’ නම් නිහාරිකාව නිර්මාණය වී ඇත්තේ සුපර්නෝවා පිපුරුමක ප්‍රථිපලයක් ලෙසිනි. තවද මේ වන විට විද්‍යාඥයින් නිහාරිකා කිහිපයක නව තාරකා නිර්මාණය වෙමින් පවතින ස්ථාන බොහොමයක් හදුනා ගෙන තිබේ. විශේෂයෙන්ම ඔරායන්  තාරකා රාශිය තුල පිහිටි, ඔරායන් සහ අශ්ව හිස නිහාරිකා තුලද මෙවැනි ස්ථාන බොහොමයක් පවතී. අප ජීවත් වන පෘථිවිය ඇතුලු සෞරග්‍රහ මන්ඩලයද නිර්මාණය වී ඇත්තේ මෙවැනි ආකාරයේ නිහාරිකාවක් තුලින් බව විශේෂයෙන් සදහන් කල යුතුය.

විවිධ ආකාරයේ හැඩයන්ගෙන් දිස් වන ඉතාමත් අලංකාර අපූරු නිහාරිකා බොහොමයක් මේ වන විට තාරකා විද්‍යාඥයින් විසින් හදුනාගෙන ඇති අතර ඒවා දිස් වන ආකාරය අනුව බොහොම අපූරු නම් වලින් හදුන්වයි. ඔබ තාරකා විද්‍යාව පිළිබද ලියැවුණු පොත් පත් හෝ අන්තර්ජාලය භාවිතයෙන් සොයා බලන්නේ නම් මෙහි උදාහරණ ලෙස දැක්වූවාට අමතරව අලංකාර හැඩයන්ගෙන් යුත් තවත් නිහාරිකා විශාල ප්‍රමාණයක් හදුනාගනීමට හැකි වේවි. 

Read More

පූර්වායනය

General Astronomy

භ්‍රමණය වෙමින් පවත්නා වස්තුවක භ්‍රමණ අක්ශයේ පිහිටීම වෙනස් වීම සරලව සහ පොදුවේ පූර්වායනය(Precession) ලෙස හැදින්වේ. තාරකා විද්‍යාවේදී පූර්වායනය යනුවෙන් හැදින්වෙනුයේ තමා වටා භ්‍රමණය වෙමින් පවත්නා ග්‍රහ වස්තුවක භ්‍රමණ අක්ශයේ පිහිටුම වෙනස් වීමටය(Axial precession). මෙයින් පෘථිවි භ්‍රමණ අක්ශයේ වෙනස් විම වැදගත් කමක් ගනී.

පෘථිවිය තමා වටා භ්‍රමණය වන බවත් භ්‍රමණ අක්ශය අංශක 23 1/2 ක ඇලයකින් යුතුව පවතින බවත් අපි දනිමු. පෘථිවියේ භ්‍රමණය හේතුවෙන් එහි සමකාසන්න ප්‍රදේශය මදක් පිටතට නෙරා පිහිටයි(equatorial bulge). පෘථිවියේ සමකාසන්න විශ්කම්භය ධ්‍රැවාසන්න විශ්කම්භයට වඩා 0.3% ප්‍රමාණයක් වැඩි වී පවතී. මේ නිසා පෘථිවිය යනු නියම ගෝලාකාර වස්තුවක් නොවේ.

 

රූපය-1

සමස්ත සෞරග්‍රහ මන්ඩලය තුල පෘථිවිය සැලකීමේදී සෙසු වස්තූන් වල පැවැත්ම පෘථිවි පැවැත්ම කෙරෙහි බලපායි. එනම් ඉතා ප්‍රභල ලෙස ලගින්ම පිහිටන චන්ද්‍රයාගේ ගුරුත්ව බලය, චන්ද්‍රයා තරම් ප්‍රභල නොවූවත් සූර්යයාගේ ගුරුත්ව බලය හා ඉතා සුළු ප්‍රමාණයකින් සෙසු ග්‍රහවස්තු වල ගුරුත්ව බලපෑම පෘථිවි equatorial bulge මත ක්‍රියාකරනු ලබයි. මෙලෙස equatorial bulge මත ක්‍රියාකරන ගුරුත්ව බලය අංශක 23 1/2 ක් ඇලව පවතින පෘථිවි භ්‍රමණ අක්ශයේ ඇලවීම වෙනස් කිරීමට උත්සහ දරයි. 
නමුත්(gyroscope මූලධර්මයට අනුව ) පෘථිවිය තමා වටා වේගයෙන් භ්‍රමණය වීම හේතුවෙන් බාහිර බලපෑම් පැවතුනත් තමාගේ අක්ශයේ ඇලවීම වෙනස් නොකර ගන්නා අතර ඒ වෙනුවට අක්ශයේ පිහිටීම වෙනස් කර ගනී. රූපය-1 අධ්‍යනය කිරීමේදී ඔබට මෙය පැහැදිලි වනු ඇත. පෘථිවියේ පූර්වායනය සිදුවනුයේ මේ ආකාරයෙනි. 

මෙහිදී පැහැදිලිව තේරුම් ගත යුතු කරුණක් වෙයි. එනම් පූර්වායනය යනු පෘථිවි භ්‍රමණ අක්ශය ඇල වී ඇති ප්‍රමාණය වන අංශක 23 1/2 ක අගය වෙනස් නොවීමකි. මෙහිදී සිදු වනුයේ භ්‍රමණ අක්ශයේ පිටීම වෙනස් වීම පමණි. මෙය ඉතාමත් සෙමෙන් සිදුවන ක්‍රියාවලියක් වන අතර භ්‍රමණ අක්ශයේ වෙනස සම්පූර්ණ වටයක් සලකුණු කිරීම සදහා ආසන්න වශයෙන් අවුරුදු 25,800 පමණ ගතවනු ඇත. සමහර පොත් පත් වල මෙය අවුරුදු 26000 ලෙසද සදහන් වේ. පූර්වායනය සදහා ප්‍රභල ලෙස බලපානුයේ අන් කිසිවක් නොව අපට ලගින්ම පිහිටි චන්ද්‍රයාය.

පෘථිවි පූර්වායනය හේතුවෙන් ඛගෝලය තුල පෘථිවියේ පිහිටුම වෙනස් වේ. මෙහි ප්‍රථිපලය වන්නේ සමක පද්ධතිය (Equatorial System) වෙනස් වීමයි. සරලව දක්වතොත් තරකා රාශි වල පිහිටුම කලින් කලට වෙනස් වේ. (මේ පිළිබදව ඉදිරියේදී සවිස්තරාත්මකව වෙනත් ලිපියකින් සාකච්චා කරනු ඇත)

Nutation

(Image from: http://www.starrynighteducation.com/sntimes/2009/june/wwwgfx_cur/Precession_Nutation.png )

පෘථිවි පූර්වායනය ඒකාකාරීව සුමටව සිදු වන්නක් නොවේ. පූර්වායනය සිදු වීමත් සමගම පෘථිවි භ්‍රමණ අක්ශය ඉතා සුලු වශයෙන් සෙලවීමකට ලක් වේ(ඉහත රූපයේ මෙන්). Nutation ලෙස හැදින්වෙනුයේ මෙයයි. පෘථිවිය මත ගුරුත්ව බලපෑමක් ඇති කරන සූර්යයා සහ චන්ද්‍රයාගේ පිහිටීම් කලින් කලට වෙනස් වීම මේ සංසිද්ධිය ඇති වීම කෙරෙහි හේතු වේ. මෙය චක්‍රීයව සිදු වන්නකි. එක් චක්‍රයක කාලය අවුරුදු 18.6 කි. එක් චක්‍රයක් තුලදී භ්‍රමණ අක්ශය +9” සහ -9” අතර ප්‍රමාණයකින් වෙනස් වේ. පූර්වායනය මෙන් මේ ක්‍රියාවද ඛගෝලය තුල පෘථිවි පිහිටුම වෙනස්  කිරීමට හේතු වේ. නමුත් පූර්වායනය සමග සැලකීමෙදී මේ ක්‍රියාව නොගෙනිය හැකි තරම් වන අගයකි.

පූර්වායනය හේතුවෙන් සිදු වන තාරකා හා තාරකා රාශි වල පිහිටීමේ වෙනස් වීම මුල් වරට හදුනාගනු ලැබූවේ ක්‍රි.පූ. දෙවන සියවසේ විසූ ග්‍රීක ජාතික තාරකා විද්‍යාඥයෙකු වන හිපාකස්(Hipparchus) විසිනි. නමුත් ඔහුට එකල පූර්වායනය නමැති සංසිද්ධිය පිළිබදව කිසිදු වැටහීමක් නොතිබුණි. පූර්වායනය පැහැදිලි කරගනු ලැබූවේ පසු කාලයකය.

පෘථිවි පූර්වායන ක්‍රියාවලිය සමහර පොත්පත් හා ලිපි වල කරකැවෙමින් පවතින බඹරයක් මගින් ආදර්ශණය කොට දක්වා තිබේ. සමහරවිට ඔබද මීට පෙර මෙලෙස දැක ඇති. භෞතික විද්‍යාවේදී පූර්වායනය යන්න යෙදෙනුයේ කරකැවෙමින් පවතින වස්තුවක පෘථිවියේ මෙන් සිදු වන භ්‍රමණාක්ශයේ වෙනස් වීමටය. නමුත් අපට දක්නට ලැබෙන සාමාන්‍ය, එදිනෙදා ජීවිතයේදී හමුවන බඹරයකින් පූර්වායනක් සිදු කල නොහැක. සාමාන්‍ය බඹරයක් යොදා ගෙන පූර්වායනය වීම සිදු කිරීමට යාමෙන් ඔබටම මෙය පැහැදිලි වේවි. පූර්වායනය පෙනවා දිය හැකි වන්නේ කරකැවෙමින් පවතින වස්තුවක් විශේෂිත ආකාරයකට සකස් කොට ගැනීමෙන් පමණි. Gyroscope ලෙස හැදින්වෙනුයේ එවැන්නකි. Gyroscope යනු කුමක්ද හා එයින් පූර්වායනය වීම පෙන්වන්නේ කෙසේද යන්න දැන ගැනීමට පහත වීඩියෝව නරබන්න. කෙසේ වෙතත්, පෘථිවි පූර්වායනය හා භ්‍රමණ වස්තුවක සිදු වන පූර්වායනය එකිනෙකට වෙනස් සංසිද්ධීන් දෙකක් බව පැහැදිලිව තේරුම් ගත යුතුය.

{youtube}cquvA_IpEsA{/youtube}

පූර්වායනය සිදු වන යාන්ත්‍රණය දැන ගැනීමට:
http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/top.html

 

Read More

හිරු මුහුණතේ ඇති කළු පැල්ලම්

Observation Astronomy

සූර්යයා දෙස පියවි ඇසින් එක මොහොතක් වත් එක එල්ලේ බැලිය නොහැකි බව ඔබ හොදින් අත් දැක ඇති කරුණකි. ඒ සූර්යයා සතු ප්‍රභල දීප්තිය හේතුවෙනි. අහසේ දිස් වන දීප්තිමත්ම ආකාශ වස්තුව වන්නේද සූර්යයාය. නමුත් විශේෂ ආරක්ෂිත ක්‍රම භාවිතයෙන් සූර්යයා නිරීක්ශණය කිරීමේදී, සමහර කාල වලදී හිරු මුහුණතේ කළු පැහැති පැල්ලම් වැනි යමක් දිස් වේ.

මේවා තාරකා විද්‍යාවේදී හැදින්වෙන්නේ හිරු ලප(Sunspots) යනුවෙනි.

හිරු ලප වල ඉතිහාසය ක්‍රි.පූ. යුගය තරම් ඈතකට දිව යන්නකි. සූර්යය ලප පලමු වරට නිරීක්ශණය කරනු ලැබූ පුත්ගලයින් සම්බන්ධව ඇති තොරතුරු අවිනිශ්චිත නමුත් මේ පිළිබදව ඇති පැරණිතම සටහන් ලෙස දැක්විය හැක්කේ ක්‍රි.පූ. 28 දී  චීන තාරකා විද්‍යාඥයින් හිරු මුහුණතේ ඇති කළු පැල්ලම් වැනි යමක් දැක ඇති බවට වන තොරතුරුය. ක්‍රි.ව. 4 වන සියවසේදී  ග්‍රීක දාර්ශණිකයින් හිරු ලප නිරීක්ශණය කොට ඇති බවටද තොරතුරු හමුවේ. සූර්යයා අපහසුවකින් තොරව පියවි ඇසින් බැලිය හැකි සමහර අවස්ථාවන් වලදී, එනම් සූර්යයා ඝණ මීදුමෙන් වැසී පවතින අවස්ථා වලදී, දුහුවිලි වලින් වැසී පවත්නා විට සහ හිරු බැස යාමේදී, ඔවුන් සූර්යය ලප නිරීක්ශණය කොට ඇත.

සූර්යයා පැහැදිලිව ඉතා ගැබුරින් අධ්‍යනය කිරීම ඇරබෙන්නේ 17 වන සියවසේදී තාරකා විද්‍යා ක්ශේත්‍රයේ විශාල පෙරළියක් ඇති කල  දුරේක්ෂයේ  නිපදවීමත් සමගය.  මේ යුගයේදී තාරකා විද්‍යාඥයින් දුරේක්ෂය භාවිතයෙන්(ප්‍රක්ශේපණ ක්‍රමය භාවිතයෙන්) සූර්යය ලප ඇති වීම, ඒවායේ ව්‍යාප්තිය, කාලයත් සමග ඒවායේ හැඩය වෙනස් වීම ආදිය  පිළිබදව තොරතුරු සටහන් කර ගැණුනි.  මෙකල විසූ බොහෝ විද්‍යාඥයින්ගේ අදහස වූයේ හිරු ලප යනු සූර්යයා ඉදිරියෙන් ගමන් කරනා සූර්යයාගේ උපග්‍රහයින් හෝ ග්‍රහයින් විය හැකි බවයි. නමුත් සූර්යය ලප කාලයත් සමග වෙනස් වන ආකාරය ගැබුරින් අධ්‍යනය කල මහා විද්‍යාඥ ගැලීලියෝ ගැලීලිගේ මතය වූයේ හිරු ලප සූර්යයා මතුපිට ඇතිවන්නක් බවයි. මේ අනුව හිරු ලප සූර්යය මුහුණත හරහා ගමන් ගන්නා බැවින්, සූර්යයා තමා වටා කරකැවෙමින් පවතින බවත්, එහි භ්‍රමණ කාලයත් ඔහු විසින් නිර්නය කෙරිණි. මෙතැන් සිට 20 වන සියවස දක්වා වූ අවුරුදු 300ක් තරම් වූ කාලය පුරාවට බොහෝ දෙනා සූර්යය ලප පිළිබදව දැන සිටියේ මෙපමණකි. සූර්යයා මතුපිට දිස් වන මේ අත්භූත අදුරු පැල්ලම් පිළිබද ඉතා පැහැදිළි හෙළිදරවු කිරීමක් සිදු වන්නේ 20 වන සියවසේ දී තාරකා විද්‍යා ක්ෂේත්‍රයට එක් වන නව තාක්ෂණික මෙවලම් සමගය.

හිරු ලප ඇති වීමේ යාන්ත්‍රණය

සූර්යය ලප යනු ඉතා සරලව සූර්යය මුහුණතේ ඇති උෂ්ණත්වයෙන් අඩු ස්ථානයන්ය. සූර්යයා මතුපිට සාමන්‍යය උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 5,500 පමණ වේ. සාමාන්‍යය හිරු ලපයක උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 3,700ක් පමණ වන අගයකි. මෙම ස්ථාන අදුරු ලෙස පෙනීමට හේතුව මේ විශාල උෂ්ණත්ව වෙනසයි. උදාහරණයක් ලෙස දීප්තිමත් පසුබිමක් ඉදිරියෙන් ඇති වස්තුවක් හෝ පුත්ගලයෙකු ගැන සිතන්න. එම වස්තුව හෝ පුත්ගලයා ඔබට දිස් වනු ඇත්තේ පසුබිමට සාපේක්ෂව අදුරුවය. තවත් පැහැදිලිව දකවතොත් ඔබ දකිනුයේ අදාල වස්තුව හෝ පුත්ගලයාගේ ඡායාවය. සූර්යය මුහුනතේ ඇති අඩු උෂ්ණත්ව කලාප අදුරු ලෙස දිස් වීමට හේතුව වන්නේද මෙයයි. ගැටලුව වන්නේ අධික උෂ්ණත්වයකින් හෙබි සූර්යය මුහුණත මත මෙතරම් අඩු උෂ්ණත්ව කලාප ඇති වීමේ හේතුව කුමක්ද යන්නයි.

හිරු ලප නිර්මාණය වී ඇති ප්‍රදේශ වල සූර්යයාගේ චුම්භක ක්ශේත්‍රය ඉතා ප්‍රභලය(සාමාන්‍ය අගය මෙන් 1000 ගුණයක් තරම්). ප්‍රභල චුම්භක ක්ශේත්‍රයක් පවතින ප්‍රදේශ වල, ඒ අවට පවතින උණුසුම් වායූන් ඉවත් කරනු ලබයි. සූර්යයා යනු අති විශාල වායුමය පද්ධතියකි. එහි එක් ප්‍රදේශයක පවතින අධික උෂ්ණත්වයකින් යුත් වායූන් ඉවත්ව ගිය විට එතැන නිර්මාණය වනුයේ අඩු උෂ්ණත්ව කලාපයකි.

සූර්යය අභ්‍යන්තරය මූලික කොටස් දෙකකින් යුක්ත වේ. එනම් ‘විකිරණ කලාපය’ හා ‘සංවහන කලාපය’ යනුවෙනි. විකිරණ කලාපය තුල නිපදවෙන සූර්යය ශක්තිය මතුපිට දක්වා ගෙන එනුයේ සංවහන කලාපය තුල සිදුවන වායූන්ගේ සංවහන ක්‍රියාවලිය තුලිනි. තවදුරටත් පැහැදිලි කලහොත් මෙම කලාපය අඩියේ වායූන් උණුසුම් වන අතර උණුසුම් වූ වායූන් පිටත කලාපය දක්වා පැමිණෙයි. මෙලෙස පිටත කලාපය දක්වා පැමිණෙන වායූන් වල උෂ්ණත්වය අඩු වූවායින් පසුව නැවත අඩිය කරා ගමන් කරයි. මෙය චක්‍රාකාරව සිදුවන්නකි. සූර්යය චුම්භක ක්ශේත්‍රය නිර්මාණය වනුයේ මේ ක්‍රියාවලියේ අතුරු ප්‍රතිපලයක් ලෙසිනි. සූර්යයාගේ භ්‍රමණය, සංවහන ක්‍රියාවලියත් සමග එකතු වූ පසු අයනීකරණය වූ එසේත නොමැති නම් ප්ලස්මා අවස්ථාවේ පවතින වායූන්ගේ ඉහල පහල යාමත් සමගින් විද්යුත් ධාරා නිර්මාණය වන අතර ඒ හේතුවෙන් සූර්යය චුම්භක ක්ෂේත්‍රය නිර්මාණය වේ.  

සූර්යයා යනු වායුමය වස්තුවක් වන නිසාවෙන් එහි භ්‍රමණ වේගය ඒකාකාරී නොවේ. සූර්යයාගේ සමකාසන්න ප්‍රදේශය ධ්‍රැව ප්‍රදේශ වලට වඩා වේගයෙන් කරකැවෙයි. සූර්යය භ්‍රමණයේ ඇති මේ වෙනස චුම්භක ක්ෂේත්‍රය සැම තැනම ඒකාකාරී ලෙස පැතිර නොතිබීමට බලපායි. සූර්යයගේ සමහර ස්ථාන වල චුම්භක ක්ෂේත්‍රයේ ප්‍රභලත්වය වැඩි වීමට හේතු වන්නේ මෙයයි.

හිරු ලප වල ලක්ෂණ

සූර්යය ලපයක ප්‍රමාණය 300km සිට 100 000km දක්වා පරාසයක විහිදෙයි. සාමාන්‍ය ප්‍රමාණයේ සූර්යය ලපයක් පෘථිවිය තරම් විශාලය. ඕනෑම සූර්යය ලපයක් කළු කුඩා තිතක් ලෙස ආරම්භ වී පසුව කාලයත් සමග ක්‍රමයෙන් වර්ධනය වේ. හොදින් වර්ධනය වූ සාමාන්‍ය සූර්යය ලපයක් ඉතා තද අදුරු බවකින් යුත් මධ්‍යය කොටසක්(umbra) හා ඊට එපිටින් සාමාන්‍ය අදුරු බවකින් යුත් පිටත කොටසකින්(penumbra) යන මූලික කොටස් දෙකක එකතුවක් ලෙස(රූපය-1) හදුනාගත හැකිය. මෙහි මධ්‍යය කොටසේ උෂ්ණත්වය  සූර්යය මතුපිටට වඩා 1600K පමණ සිසිල් වන අතර හිරු ලපයේ මුලු ප්‍රදේශයෙන් 70% පමණ වන පිටත කොටසේ උෂ්ණත්වය 500K පමණ අගයකින් සිසිල් වේ.

රූපය-1
විශාල හිරු ලප වල පැවැත්ම මාස 6ක් දක්වා දිගු විය හැකි අතර කුඩා ප්‍රමාණයේ ලප වල පැවැත්ම සමහර අවස්ථා වලදී පැය කිහිපයකට පමණක් සීමා වේ. සූර්යය ලප ඇති වන්නේ බොහෝ විට සූර්යය අක්ශාංෂ(උතුරු සහ දකුණු) අංශක 5 හා 40 අතර ප්‍රදේශ වලය. ඉහල අක්ශාංෂ වලදී ආරම්භ වන සූර්යය ලප කාලයත් සමග වර්ධනය වෙමින් සූර්යයාගේ සමක ප්‍රදේශය කරා ගමන් කරයි.  හිරු ලප සූර්යයා මත පවතිනුයේ යුගලයක් ලෙස හෝ පොකුරක් ලෙසිනි. යුගලයක් ලෙස පවතින විට ඒවායේ චුම්භක ක්ශේත්‍ර වල දිශාවන් එකිනෙකින් වෙනස්ව පිහිටයි.

හිරු ලප චක්‍රය

සූර්යය ලප යනු නිතර ඇති වන සංසිද්ධියක් නොව සමහර කාල වලදී පමණක් දිස් වන්නකි. හිරු මුහුණතේ දිස් වන මේ අදුරු ලප යම ආකාරයක රටාවකට අනුව සිදු වන බව බොහෝ කාලයක් පුරාවට සිදු කරන ලද නිරීක්ෂණ ඇසුරින් විද්‍යාඥයින් හදුනාගෙන තිබේ. මේ විශේෂ රටාව ‘සූර්යය ලප චක්‍රය’ ලෙස හදුන්වයි. එක් චක්‍රයක කාලය අවුරුදු 11 වන අතර කුඩා ලප සංඛ්‍යාවකින්(solar minimum) ඇරබෙන එක් චක්‍රයක්(රූපය-2) එහි උපරිම අවස්ථාවට(solar maximum) පැමිණ නැවත සූර්යය ලප වල අවම අවස්ථාවෙන් අවසන් වෙයි.  සූර්යය ලප බහුලව පවතින කාලවලදී සූර්යයාගේ ප්‍රභලත්වයද ඉතා ඉහල වේ. එනම් මෙවැනි කාල වලදී සූර්යය සුලග, සූර්යය ගිණිදළු සහ සූර්යය විකිරණ වල ප්‍රභලත්වයද ඉහල යයි. මෙ නිසා සූර්යය ලප වල බහුලත්වය සූර්යයාගේ ප්‍රභලත්වය නිර්ණය කරන සාධකයක් ලෙසද පෙන්වා දිය හැකිය.

කාලයත් සමග සූර්යය ලප වල ව්‍යාප්තිය ප්‍රස්ථාරගත කලහොත් ලැබෙනුයේ රූපය-3 ආකාරයේ ප්‍රස්ථාරයකි. සූර්යය චක්‍රයක් ආරම්භයෙදී ඉහල අක්ශාංෂ වල කුඩා සංඛ්‍යාවකින් පටන් ගන්නා සූර්යය ලප ව්‍යාප්තිය උපරිම අවස්ථාවට එලැබී නැවත සූර්යයාගේ සමකාසන්න ප්‍රදේශයෙදී හීන වී යන ආකාරය මෙහි මැනවින් දැක් වේ. හිරු ලප වල ව්‍යාප්තිය දැක්වෙන මේ විශේෂ ප්‍රස්ථාරයේ හැඩය හේතුවෙන් විද්‍යාඥයින් මෙය හදුන්වන්නේ ‘butterfly diagram’ ලෙසයි.

1645 සිට 1715 දක්වා කාලය සූර්යය ලප ඉතා අඩුවෙන්ම දක්නට ලැබුණු යුගයකි. අතීත දක්ත පිරික්සා බැලීමෙන් මෙම විශේෂ කාල පරාසය මුල් වරට හදුනාගනු ලැබූ ‘වෝල්ටර් මවුන්ඩර්’  නම් තාරකා විද්‍යාඥයාට ගරු කිරීමක් ලෙස මෙම කාලය හැදින්වෙනුයේ ‘මවුන්ඩර් අවමය'(Maunder minimum) යනුවෙනි.

සූර්යය ලප නිරීක්ෂණය

සූර්යයා එක එල්ලේ නිරීක්ෂණය කරනවා නම් වඩාත්ම ආරක්ෂිත හා පහසුම ක්‍රමය ලෙස දැක්විය හැක්කේ පෑස්සුම් කන්නාඩි(welding glasses) භාවිතයෙන් නිරීක්ෂණයයි. මෙහිදී අනුමත අදුරු බවින් යුතු එනම් shader# 12,13,14 වර්ගයේ කන්නාඩියක් පමණක් භාවිතා කිරීමට වග බලාගත යුතුය. නමුත් මේ ආකාරයෙන් සූර්යයා නිරීක්ෂණයේදී නම් බොහෝවිට හිරු ලප දර්ශණය නොවේ. හිරු ලප නිරීක්ශණය සදහා විශේෂ සූර්යය පෙරණයක් යෙදූ දුරේක්ෂයක් තුලින් හෝ සූර්යය චායාව ප්‍රක්ශේපණයෙන් නිරීක්ශණය කල යුතුය. 

ප්‍රක්ශේපණ ක්‍රමය සදහා දුරේක්ශයක් හෝ දෙනෙතියක් (binocular) භාවිතයෙන් එය සූර්යයා දෙසට යොමු කොට එහි චායාව තිරයක් මතට ලබා ගැනීමෙන් හිරු ලප නිරීක්ශණය කල හැකිය. මීට අමතරව සූර්යය පෙරණ යෙදූ දෙනෙතියක් භාවිතයෙන්ද සූර්යයා(හිරු ලප) නිරීක්ශණය කල හැකිය. දුරේක්ශයකට වඩා දෙනෙතිය හැසිරවීම පහසු වීම සහ නාභිගත කිරීම පහසු වන බැවින් මෙය ඉතා පහසු ආරක්ශිත ක්‍රමයකි. තවද දෙනෙතිය ඉදිරියෙන් යොදන සූර්යය පෙරණ සදහා හොද ආදේශකයක් ලෙස ඉහත සදහන් කල ආකාරයේ දෙනෙතියට, සරිලන විශාලත්වයෙන් යුත් පෑස්සුම් කන්නාඩි දෙකක් උවද භාවිතා කල හැකිය.  මෙහිදී අදාල කන්නාඩි දෙක දෙනෙතියේ ඉදිරිපස සම්පූර්ණයෙන් ආවරණය වන පරිදි හොදින් සවි වී තිබිය යුතුය.

සූර්යයා පියවි ඇසින් හෝ විද්‍යාඥයින් අනුමත නොකරන අනාරක්ෂිත ක්‍රම භාවිතයෙන් නිරීක්ශණය කිරීම ඔබේ දෙනෙත් සදහටම අන්ධ භාවයට හෝ වෙනත් දුර්වලතාවයන්ට පත් වීමට හේතු විය හැක. මේ නිසා සූර්යය නිරීක්ශණය සදහා අදාල අනුමත ක්‍රම පමණක් භාවිතා කිරීමට වග බලාගත යුතුය.

www.spaceweather.com යන වෙබ් අඩවිය සූර්යයා සහ සූර්යය ලප පිළිබදව නිතරම අලුත් වෙමින් පවතින තොරතුරු සපයයි. සූර්යය ලප දිස් වන කාලයන් පිළිබද දක්ත මේ හරහා ඉතා පහසුවෙන් ලබා ගත හැකිය.

ඉතා දුර්ලභ දසුනක් වූ, මේ වසරේ ජනවාරි 15 වන දින දිස් වූ වළයාකාර සූර්යග්‍රහණය ඔබට දුරේක්ශයක් භාවිතයෙන් නිරීක්ශණය කිරීමට අවස්ථාව ලැබුනා නම් සමහරවිට ඔබ මෙවැනි ආකාරයේ හිරු ලපයක්, සූර්යයාගේ උතුරු අර්ධ ගෝලයේ තිබෙනු දැක ගන්නට ඇති.

තාරකා ලප(starspots)

සූර්යය ලප අප සූර්යයා මතුපිට පමණක් නොව අනෙකුත් තාරකා මතද පවතියි. විවිධ තාක්ෂණික ක්‍රම ඔස්සේ විද්‍යාඥයින් අනෙකුත් තාරකා මත පවතින තාරකා ලප අධ්‍යනය කරනු ලබයි. තාරකා ලප, අදාල තාරකා වල ප්‍රභලත්වය සහ එහි ලක්ෂණ පිළිබද වැදගත් තොරතුරු සපයන බැවින් තාරක ලප අධ්‍යනය සූර්යය ලප අධ්‍යනය තරමටම වැදගත්කමක් උසුලයි.

 

{jcomments off}

Read More

රොකට් තාක්ෂණයේ අතීත පියසටහන් (2 වන කොටස)

Rocketry

ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1977

නාසා ආයතනය විසින් වෝයේජර් නම් යානා දෙකක් අභ්‍යාවකාශ ගත කරයි එම යානා දෙකෙන් එකක් බ්‍රහස්පතී,සෙනසුරු යන ග්‍රහයින්ගේ තොරතුරු සෙවීමටද අනෙක් යානය යුරේනස් සහ නෙප්චුන් ග්‍රහයින් ගේ තොරතුරු සෙවීමටද අහ්‍යාවකාශගත කරනලදී.

 

ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1981

අභ්‍යාවකාශ යුගයේ ආරම්භයේ සිට පැවති රොකට් යානා වෙනුවට නවතම අභ්‍යාවකාශ යානා වර්ගයක් හඳුන්වා දෙයි.ඒවා “ෂටල” යානා ලෙස හඳුන්වයි. රොකට් මෙන් නොව මේවා නැවත  නැවතත් භාවිතයට ගත හැකිය,එය ෂටල යානාවල විශේෂත්වයි. ප්‍රථම ෂටලය වන්නේ කොලොම්බියා ෂටලයයි. බාහිර ඉන්ධන ටැංකිය,ඝන ඉන්ධන රොකට් බූස්ටර සහ ඔබිටර් යන  කොටස්වලින් සමන්විත මෙම ෂටල යානා දැවැන්ත මෙහෙයුම් සඳහා බෙහෙවින් යොදා ගැනේ.

ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1983

තාරකාවිද්‍යාවට තවත් නව තාක්ෂණික  අංගයක්  එක්විය. එය අධෝරක්ත තාරකාවිද්‍යාවයි. අධෝරක්ත කිරණ විශ්ලේෂණය මගින් තාරකාවිද්‍යාත්මක නිරීක්ෂණ කිරීම මේ අයුරින් හදුන්වයි. 1983 දී  අධෝරක්ත විශ්ලේෂණය කළ හැකි ප්‍රථම චන්ද්‍රිකාව අභ්‍යාවකාශ ගත  විය. එය IRAS (Infrared Astronomical Satellite) චන්ද්‍රිකාවයි.මෙම චන්ද්‍රිකාව මගින් විශ්ලේෂණය කරණු ලබන්නේ අධෝරක්ත නම් විශේෂිත වූ තාපජනක කිරණයක් බැවින් මෙම යානය නිතරම ඉතාමත් ශීතවිය යුතුය නැතහොත් අදාල විශ්ලේශණ අසාර්ථකවේ. එහෙයින් මෙම යානය ශීතල කිරීම සඳහා ද්‍රව හිලියම් යොදාගෙනඇත. මෙම යානය මගින් දින 900 ත් 1000ත් අතර කාලයක්  පුරාවටම විශ්ලේෂණයන් කර නවතම තොරතුරු රාශියක් සොයාගෙන ඇත.

ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1986

යුරෝපය,රුසියාව සහ ජපානය යන රටවල් මගින් හැලීගේ ධූමකේතුව නිරීක්ෂණයට යානා කීපයක් අභ්‍යාවකාශ ගත  කරයි. යුරෝපය මගින් අභ්‍යාවකාශ ගත කල “ජියෝටෝ” යානය ඉතාමත් සාර්ථකව එම ධූමකේතුවේ කොමාව යන කොටස හරහා ගමන් ගෙන එහි න්‍යෂ්ටිය හා අභ්‍යන්තරය ජායාරූපයට ගෙන ඇත. රුසියාව හා ජපානය මගින් අභ්‍යාවකාශ ගත කල යානා එතරම් සාර්ථක නොවීය.

1986 දී සිවූ තවත් වැදගත් සංසිද්ධියක් වන්නේ චැලෙන්ජර් ෂටල අනතුරට පත්වීමයි. කාර්මික දෝෂයක් හේතුවෙන් චැලෙන්ජර් ෂටලය අනතුරට පත්වූබව සැලකේ. එතැන් පටන් නාසා ආයතනය ෂටල යානා අභ්‍යාවකාශ ගත  කිරිම නැවැත්වූ අතර ඉන් වසර 3කට පසු නැවතත් ෂටල අභ්‍යාවකාශ ගත කිරීමේ කටයුතු අරඹනලදී. මෙයට ප්‍රධානතම හේතුව වූයේ අනතුරෙන් පසු නිපදවූ සියලු ෂටල යානා විශේෂ විශ්ලේෂණයකට ලක්කිරීමෙන් පසු අභ්‍යාවකාශ ගත කිරීමයි.

ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1990

1990 වර්ෂයේදී තාරකා විද්‍යාව සදහටම වෙනස් විය, ඒ හබල් දුරේක්ෂය අභ්‍යාවකාශ ගතවීමත් සමඟය.ෂටලයක් මගින් පෘථිවිය වටා කක්ෂගතකල  හබල් දුරේක්ෂය  අභ්‍යාවකාශයේ ඇති ඇසක් බඳුය. ඉතිහාසයේ ප්‍රසිද්ධම දුරේක්ෂයක් වන හබල් දුරේක්ෂයේ දර්පණයේ විශ්කම්භය මීටර 2.4 ක් වන අතර පෘථිවියෙන් එපිට පිහිටා ඇති නිසා හබල් දුරේක්ෂය වෙතින් ලැබෙන දර්ශණ ඉතා පැහැදිලිය. මෙම හබල් දුරේක්ෂයේ  විශේෂත්වය වන්නේ අධෝරක්ත කිරණ සහ පාරජම්බුල කිරණ ග්‍රහණය කර ගත හැකිවීමයි. හබල් දුරේක්ෂයේ පැවති දර්පණ දෝෂය 1993 දී නැවත් ප්‍රතිසංස්කරණය කරනලදී. හබල් දුරේක්ෂය මෙතෙක් දැක නොතිබූ විශ්වයේ නිහාරිකා, තාරකා,මන්දාකිණි රැසක්ම ඡායාරූපගත කිරීමට සමත්විය.මෙම හබල් දුරේක්ෂය තාරකා විද්‍යාවේ රසය තවතවත් වැඩි කිරිමට සමත්ය.

තවද 1990 වර්ෂයේදී නාසා ආයතනය මගින් ‘මැගලන් ‘ නැමති යානය අභ්‍යාවකාශ ගතකරයි.මෙම මැගලන් නම් යානය සිකුරු ග්‍රහයාවටා කක්ෂගතකර වසර තුනක්පමණ කාලයක් සිකුරු ග්‍රහයා ගේ ඡායාරූප සහ නවතම තොරතුරුද පෘථිවිය වෙත එවන ලදි.මෙම මැගලන් යානය ප්‍රධානතම අරමුණ වී ඇත්තේ ග්‍රහලෝක තරණය කිරීමයි. මැගලන් සමඟ තවත් සෙසු යානා 2ක් අභ්‍යාවකාශ ගත කෙරිණ.    මෙම යානා වලින් ගැලීලියෝ යානය බ්‍රහස්පතී ග්‍රහයා වෙතටද, කැසිනි යානය සෙනසුරු ග්‍රහයා වෙතටද ළගාවිය.මෙම යානා මගින් බොහෝමයක් නවතම තොරතුරු ලබාගැනීමට නාසා ආයතනය සමත්විය.

ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1992

කොස්මික් බැක්ග්‍රවුන්ඩ් එක්ස්ප්ලෝරර් (Cosmic Background Explorer- COBE) නම් යානය අභ්‍යාවකාශ ගතවිය. මෙම යානය අභ්‍යාවකාශ ගත  කිරීමේ ප්‍රධානතම අරමුණ වී ඇත්තේ විශ්වයේ ඇති අන්තරීක්ෂ පසුබිම් විකිරණ විශ්ලේෂණය කිරිමයි. මහා පිපිරුමෙන් පසුව විශ්වයේ ඉතිරි වූ පසුබිම් විකිරණය විශ්ලේෂණය කොට එය සිතියම් ගත කිරීමට මෙම යානය සමත් විය.

ක්‍රිස්තු වර්ෂ  1998

අන්තර්ජාතික අභ්‍යාවකාශ මධයස්ථානයේ වැඩ අරඹන ලදී.මෙම අභ්‍යාවකාශ මධ්‍යස්ථානය පෘථිවිය වටා කක්ෂගත කරයි. ජාතීන් කීපයක එකමුතුවෙන් වැඩ අරඹන ලද මෙම අභ්‍යවකාශ මධ්‍යස්ථානය තුල එක වරකට අභ්‍යාවකාශ ගාමීන් සත් දෙනකුට පර්යේෂණ කටයුතු කල හැකි  අතර පෘථිවිය මත සිදුකල නොහැකි අවදානම් පර්යේෂණ කටයුතු මෙම මධ්‍යස්ථානය තුල සිදුකිරිමට හැකිය.මෙම අභ්‍යාවකාශ මධ්‍යස්ථානය ප්‍රමාණයෙන් පාපන්දු පිටියක් තරම් විශාලය.

ක්‍රිස්තු වර්ෂ 2004

අගහරු  ග්‍රහයා පිළිබඳ තොරතුරු සෙවීමට “මාර්ස් එක්ස්ෆෝලරේෂන්” රෝවරය අගහරු වෙත යවන ලදී. මෙම යානයේ උපයානා දෙක වන “ස්පිරිට්” සහ “ඔපට්‍යුනිටි” යන රෝවර දෙක අගහරු ග්‍රහයාගේ පෘෂ්ඨය මතට පතිත කර අගහරු ග්‍රහයාගේ නවතම තොරතුරු රැසක්ම හෙලිකර ගැනීමට ඇමරිකාව සමත් විය.

ක්‍රිස්තු වර්ෂ 2005

ඇමරිකාවේ විද්‍යාඥයින් පිරිසක් විසින් “ටෙම්පල් 1” නම් වූ ධූමකේතුව නිරීක්ශණය කර තොරතුරු  සෙවීමේ අරමුණ ඇතිව “ඩීප් ඉම්පැක්ට්” යානය අභ්‍යාවකාශ ගත කරයි. එම යානාව ධූමකේතුවේ ඝට්ටනය වීමට සලස්වා එමගින් නවතම තොරතුරු රැසක් වාර්තාකරන ලදී.

ක්‍රිස්තු වර්ෂ  2006

මෙතෙක් අප සෞරග්‍රහ මණ්ඩලයට අයත්ව පැවති ග්‍රහයි නවදෙනාගේ සංඛ්‍යාව අටක් දක්වා පහල වැටුණි. “ජාත්‍යන්තර තාරකා විද්‍යා සම්මේලනය” මගින්  ගනු ලැබූ තීරණයක් මත මෙසේ සිදුවිය. මෙයට හේතුව වූයේ ප්ලූටෝ යනු වාමන ග්‍රහයකු හෙවත් ක්ෂුද්‍ර ග්‍රහයක් ලෙසට නම් කිරීමයි. එහිදී ග්‍රහලෝකයේ ප්‍රමාණය සැලකිල්ලට ගෙන ඇත. අනෙක් ග්‍රහලෝකහා සසඳන කල ප්ලුටෝට ග්‍රහලෝවක් වීමට සැලකියයුතු තරම් විශාලත්වයක් නොමැත. ප්ලූටෝද ,සෙඩ්නා චාරෝන් සෙරස්යන වාමාන ග්‍රහ තත්වයට පත්වුණි.

ක්‍රිස්තු වර්ෂ 2007

චන්ද්‍රයා පිළිබඳ අධ්‍යනය සඳහා ජපානයෙන් යානයක් අභ්‍යාවකාශ ගත  කරයි.ජපානයේ Tanegashima දූපතෙන් H-2A රොකට්ටුවෙන් මෙම යානය අභ්‍යාවකාශ ගතකරනලදී.මෙම යානය “කගුයා”(Kaguya) නම් වේ. මෙම යානය අභ්‍යාවකාශ ගත කිරී‍මේ ප්‍රධානතම අරමුණ වී ඇත්තේ චන්ද්‍රයාගේ උපත, පැවැත්ම හා චන්ද්‍රයාගේ සංයුතීන් පිළිබඳ අධ්‍යනය සඳහාය.

ක්‍රිස්තු වර්ෂ 2008

ඉන්දියානුවන්ද චන්ද්‍ර ගවේෂණ කටයුතු සඳහා යානයක් අභ්‍යාවකාශ ගතකරයි. එය”චන්ද්‍රයාන්-1″ නම් වේ. චන්ද්‍රයාන්-1 යානය චන්ද්‍රයා වටා කක්ෂ්‍ය ගතකොට චන්ද්‍රයාගේ නවතම ඡායාරූප සහිත තොරතුරු රැසක් ලබා ගැනීමට ඉන්දියාව සමත්විය.

මීට අමතරව වට ඉතා දිගුඅතීතයක් ඇත.නමුත් මෙම ලිපි පෙළෙහි අඩංගු වන්නේ එම දිගු අතීතයේ විශේෂ අවස්ථාවන් වේ.

Read More

රොකට් තාක්ෂණයේ අතීත පියසටහන් (1 වන කොටස)

Rocketry

ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1957
ලෝක ඉතිහාසයේ ප්‍රථම වරට කෘතීම චන්ද්‍රිකාවක් සාර්ථක ලෙස පෘථිවිය වටා කක්ෂගත කරමින් ලෝක අභ්‍යාවකාශ යුගය ආරම්භ විය.”ස්පූට්නික් 1″ යනුවෙන් නම්කල මෙම කෘතීම චන්ද්‍රිකාව රුසියානු විද්‍යාඥයින් පිරිසක් විසින් මෙහෙයවනු ලැබීය.

තවද රුසියාව හා ඇමරිකාව සඳ තරණයට යානා නිපදවීය. ඇමරිකාවේ නාසා ආයතනය ක්‍රියාත්මක කල ‘පයිනිය‍ර්’ ව්‍යාපෘතිය අසාර්ථක වූ අතර රුසියාවේ ලූනා ව්‍යාපෘතිය සාර්ථක විය.සැප්තැම්බර් මාසයේදී ලූනා-2 යානය සඳමත පතිතවූඅතර ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී “ලූනා-3” යානය සදේ ඡායාරූප රැගෙන පෘථිවියට ලගාවිය. මේ අනුව පළමුවරට සඳ තරණයට හිමි ගෞරවය රුසියාවට හිමිවිය.

ප්‍රථමකෘතීම චන්ද්‍රිකාව වන “ස්පූට්නික් 1”

ලූනා-2 යානය

ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1958
ඇමරිකාවද අභ්‍යාවකාශ යුගයට මුල පුරනු ලැබීය.”එක්ස්පෝරර්-1″ නම් කෘතිම චන්ද්‍රිකාවක් සාර්ථකව පෘථිවිය වටා කක්ෂගතකරනු ලැබූ අතර මෙම චන්ද්‍රිකාවේ උපකාරයෙන් අප පෘථිවිය වටා ඇති අධි ආරෝපිත ආරක්ෂක වළලු පද්ධතියක් හදුනා ගැනීමට සමත්විය.ආචාර්ය වෑන් ඇලන් විසින් මෙම සොයාගැනීමට සමත් වූ අතර ඔහුගේ නමින් එනම් “වැන් ඇලන් කිරණ පද්ධතිය ” ලෙස මෙම වළලු පද්ධතිය හදුන්වයි.


එක්ස්ප්ලෝරර්-1

ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1962
වෙනත් ග්‍රහලොවක් තරණය කල ප්‍රථම යානය ලෙස ඇමරිකාවේ ‘ මැරීනර් 2 ‘ යානය ඉතිහාසගතවිය.සිකුරුග්‍රහයාවටා ‘මැරීනර්-2’ යානය කක්ෂගත කෙරිණ.ඉන් පසු ‘මැරීනර් 4’ යානය 1965 දී අහගහරු කරා ලගාවීමට සමත් විය.


මැරීනර් 2

ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1963
60වන දශකයේ ආරම්භයේදී හදුනා ගැනීමට ලක්වූ තරුවකට සමාන රේඩියෝ ප්‍රභවයක් වන ක්වේසාරයකින් නිකුත්වන කිරණ ආශ්‍රයෙන් වර්ණාවලියක් ලබාගෙන ඒ ඇසුරින් ක්වේසාර සක්‍රීය චක්‍රාවාට බවද ඒවා ආලෝකවර්ෂ ඉතාවිශාල ගනනාවක් ඈතින් පිහිටා ඇතිබවද ඕලන්දජාතික රේඩියෝතාරකා විද්‍යාඥ මාටින් ෂ්මිඩ් පෙන්වාදී ඇත.

ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1965
ආනෝ පෙන්ස්සියාස් සහ රොබට් විල්සන් විසින් අභ්‍යාවකාශයේ සිට පැමිණෙන් රේඩියෝ තරංග විශේෂයක් හඳුනා ගත්හ.එම තරංගලැබෙන්නේ උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක -270 ක් වන වස්තුවකින් බව ඔවුන් නිගමනය කර ඇත.නමුත් වැඩිදුර පරීක්ෂණ කරන මොවුන් පවසා ඇත්තේ එම රේඩියෝ තරංග පැමිණෙන්නේ වස්තුවකින් නොව මීට වසර බිලියන 13 කට පෙර විශ්වය නිර්මාණය වූ මහා පිපිරුමෙන් පසු ඉතිරිව ඇති විකිරණ වලින් බවයි.

ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1967
පල්සාර සොයාගැනීමට ලක් විය. සුපර් නෝවා පිපිරුමකින් පසු ඉතිරිවන අධික චුම්බක කේෂ්ත්‍රය හේතුවෙන් අධික වේගයෙන් භ්‍රමණය වන නියුට්‍රෝන තරුලෙස අද මෙම පල්සාර් හැදින්වේ.ජොසලින් බෙල් සහ ඇන්ටනී හෙවිෂ් විසින් දීර්ඝ කාලයක් රේඩියෝ තරංග අධ්‍යනය කරමින් පල්සාර සොයාගන්නා ලදී.

ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1969
ලෝක ඉතිහාසයේ රන් අකුරින් සනිටුහන්වූ මෙම යුගයේ මිනිසා සඳමත පාතබනු ලැබීය.මෙසේ ලෝක ඉතිහාසයේ අභ්‍යාවකාශ යුගයේ ආන්දෝලනයකට ලක්කිරීමට ඇමරිකාව සමත්විය.ඒ ඇපලෝ 11 අභ්‍යාවකාශගත කිරීමත් සමඟය. ජුලි මාසයේදී 21 වනදින අජටාකාශගාමී නීල්.ඒ.ආම්ස්ට්‍රෝන් විසින් ප්‍රථමව සඳට පාතබමින් මෙසේ පැවසීය “මෙය මිනිසෙකුගේ එක් කුඩා පියවරක් පමණය ,නමුත් මෙය මිනිස් සංහතියේම ඉදිරියට තැබූ යෝධ පිම්මක් වනු ඇත”. නීල් ආම්ස්ට්‍රෝන් සඳමත පාතබා පැයකට පමන පසු එඩ්වි ඕල්ඩරින් ද චන්ද්‍රයාගේ ගවේෂණ කටයුතු වල නිරතවී ඇත.මෙම ව්‍යාපෘතියෙන් පසු තවත් ව්‍යාපෘති කිහිපයක් මගින්ම සඳමතට මිනිසුන් රැගෙනගිය අතර එහිදී ඇතැම් යානා සතුව මිනිසුන් ප්‍රවාහනය කලහැකි රෝවරද තිබිණ.


ඇපලෝ 11 අභ්‍යාවකාශගතකරන අවස්ථාව

ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1970
තාරකාවිද්‍යා නිරීක්ෂණ ක්ෂේත්‍රයට අලුත් අංගයක් එක විය එනම් X කිරණ තාරකාවිද්‍යාවයි.Xකිරණ ආශිතව ගැඹුරු අහස නිරීක්ෂණය මෙහි ප්‍රධාන කාර්යයි.මේ සඳහා තැනුණ X කිරණ චන්ද්‍රිකාවක් වන යුහුරු(Uhuru)චන්ද්‍රිකාව අභ්‍යාවකාශ ගත කෙරිණි.යුහුරු මගින් කිරණ ප්‍රභව 300ක් අධීක්ෂණයට ලක්කරයි.


යුහුරු(Uhuru)X කිරණ චන්ද්‍රිකාව

ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1971
රුසියාව මගින් ප්‍රථම අභ්‍යාවකාශ මධ්‍යසාථානය කක්ෂගත කෙරිණි.මෙය ‘සැල්යුට්-1’ (Salyut-1) නම් වේ. අනතුරුව ‘මීර්’ අභ්‍යාවකාශ මධ්‍යස්ථානයද රුසියාව විසින් කක්ෂගත කෙරිණි.පෘථිවි කක්ෂය මත පිහිවන මෙවැනි අභ්‍යාවකාශ මධ්‍යස්ථාන පරීක්ෂණ සිදුකිරීමටද,අභ්‍යාවකාශයේ ඇති විවිද අභ්‍යාවකාශ උපකරණ අලුත්වැඩියා කිරීම් කටයුතුවලදී ගඟනගාමීන්ගේ නවාතැන් ලෙසද වැදගත් වේ.

සැල්යුට්-1 (Salyut-1) අභ්‍යාවකාශ මධ්‍යස්ථානය

ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1972
“පයනියර්10” ගුවන් ගත කෙරිණි.ඇමරිකානු විද්‍යාඥයින් පිරිසක් විසින් සාර්ථකව ගුවන් ගතකල “පයනියර්10″මගින් ප්‍රධාන වශයෙන් අරමුණවීඇත්තේ ඈතින් පිහිටි ග්‍රහයින්ගේ තතුසොයා බැලීමයි.බ්‍රහස්පතී,සෙනසුරු,යුරේනස්,යන ග්‍රහයින්ගේ කක්ෂහරහා ගමන්ගත් මෙය අප සෞරග්‍රහමණ්ඩලයේ ඈතටම ගිය ප්‍රථම යානයයි.

ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1975
රුසියනු අභ්‍යාවකාශ යානයක් වන “මිනෝරා”සිකුරු ග්‍රහයාමතට පතිත්විය.ප්‍රථම වරට සිකුරු පෘෂ්ඨයට ඡායාරූපගත කිරීමට මෙම යානයට හැහකිවිය.නමුත් අවාසනාවකට මෙන් මෙම යානය සිකුරු පෘෂ්ඨයට ගොඩ බැස පැය කීපයක් ඇතුලත දැවී විනාශවිය.

ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1976
නාසා ආයතනය විසින් අගහරු ග්‍රහයා නිරීක්ෂණයට “වයිකිං-1″යානය සහ “වයිකිං-2″යානය අගහරු වටා කක්ෂගත කෙරිණි.මෙම ව්‍යාපෘතියට අනුව තවත් යානයක් අගහරු මත ගොඩබැස අගහරුගේ පාෂාණ විෂ්ලේෂණය කර ඇත. මෙමඟින් අගහරු ග්‍රහයාගේ සංයුතිය පිළිබඳ ඉතා විශාල තොරතුරු ප්‍රමාණයක් සොයා ගැනීමට හැකිවිය.

“වයිකිං-1″යානය

Read More