Author: anuradha

ග්‍රහණ ඉතිහාසය

Astronomy History

තාරකා විද්‍යාත්මක සංසිද්ධීන් පිළිබදව නිවැරදි, තර්කානුකූල වටහා ගැනීමක් නොතිබූ ආදී මිනිසා, වරින්වර ඇති වූ සූර්යග්‍රහණ හා චන්ද්‍රග්‍රහණ සලකන ලද්දේ අත්භූත සිද්ධීන් ලෙසය. ඔවුන් මෙවැනි සිද්ධීන් තමන්ට නරක කාලයන් උදා කරන්නන් ලෙස සැලකූ අතර ඒවා නැරබීමටද මහත් බියක් දැක්වූ බවටද සදහන් වේ.

 

විවිධ සංස්කෘතීන් හරහා පැවතගෙන එන පුරාවෟත වල සදහන් වන පරිදි ග්‍රහණ ඇති වීමේදී චන්ද්‍රයා හෝ සූර්යයා අවහිර කර ඇත්තේ යම් ආකාරයක සත්වයෙකු විසිනි. මෙහිදී ඉන්දියානුවන්, චීන ජාතිකයන් හා ඉන්දුනීසියානුවන් මකරෙකු පිළිබදවත්, වියට්නාම ජාතිකයින් විශාල ගෙම්බෙකුද, ආර්ජන්ටිනාවේ වෙසෙන්නන් ජගුඅර්(Jaguar) නම් දිවියන් වර්ගයට අයත් සත්වයකුද, සයිබීරියානුවන් වැම්පයර්(Vampire) ලෙස හැදින්වෙන ලේ උරා බොන සත්වයෙකුද, යනාදී වශයෙන් සත්වයින් ග්‍රහණ ඇති කිරීමට හේතු වන බවට විශ්වාස කර ඇත.

අද යුගයේ සෑම අයෙකුටම වාගේ සූර්යග්‍රහණ හා චන්ද්‍රග්‍රහණ යනු කුමන ආකාරයක සංසිද්ධීන්ද යන්න පිළිබදව යම් කිසි ආකාරයක හෝ අවබෝධයක් පවතී. මේ නිසා අද යුගයේ ජීවත් වන බොහෝ දෙනා ග්‍රහණ තවදුරටත් නරක විපත් ආදිය හෝ බිය උපදවන සංසිද්ධීන් ලෙස නොසලකන අතර චන්ද්‍රග්‍රහණ  හා සූර්යග්‍රහණ යනු දුර්ලභ, තම ජීවිතයේ එක් වරක් හෝ අත්දැකිය යුතු පුදුමය දනවන සිද්ධීන් ලෙස හැදින්වීමට පුරුදුව සිටී.

ඉතිහාසයේ සිදු වූ ප්‍රසිද්ධ ග්‍රහණ කිහිපයක් හා ඒ හා බැදුනු තවත් තොරතුරු පිළිබදව පහත දැක්වෙයි. වරින්වර සිදුවූ මෙවැනි ග්‍රහණ පිළිබදව ලොව විවිධ ප්‍රදේශ වලින් වාර්තා වන නමුත් අවාසනාවකට මෙන් ශ්‍රී ලංකාවෙන් එවැනි ආකාරයක  සටහනක් හමු නොවේ.

 

  • සූර්යග්‍රහණ සහ චන්ද්‍රග්‍රහණ පිළිබදව ඇති පැරණිතම සටහනක් පිළිබදව නිවැරදි තොරතුරක් නොමැති වූවත්, හදුනාගෙන ඇති පරිදි පැරණිතම සටහන ලෙස සැලකෙන්නේ ක්‍රි.පු. 2134 ඔක්තෝම්බර් 22 වන දින සිදු වූ පූර්ණ සූර්යග්‍රහණයක් ගැන චීනයෙන් වාරතා වන සටහනකි.
  • බැබිලෝනියානු තාරකා විද්‍යාඥයින් ක්‍රි.පු. 700 සිට ක්‍රි.පු. 50 දක්වා හ්‍රහණ පිළිබදව අධ්‍යනය කල බවට සාධක ඇති අතර සාරෝස්(Saros) චක්‍රය ලෙස අද අප හදුන්වන ග්‍රහණ චක්‍රය මුල්වරට හදුනා ගත් පුත්ගලයින් ලෙස බැබිලෝනියානු ජාතිකයින් දැක්විය හැකිය. ග්‍රහණ ඇති වීමේ රටාවන් පිළිබදව ලොව පැවති තවත් ශිෂ්ටාචාර වලින් තොරතුරු සටහන් වී ඇති නමුත් එවැන්නක් පිළිබදව ඉතා පැහැදිළි සටහනක් පවතින්නේ බැබිලෝනියානුවන් සතුවය.
  • මිලේටස් හි තෙලේස් ලෙස හැදින්වෙන ප්‍රසිද්ධ දාර්ශණිකයා බැබිලෝනියානුවන්ව අධ්‍යනය කර ක්‍රි.පු. 585 මැයි මාසයේ 28 වන දින පූර්ණ සූර්යග්‍රහණයක් සිදුවිය හැකි බවට අනාවකි පලකොට ඇත. මෙය සිදුවී ඇත්තේ මැද පෙරදිග රටවල් දෙකක් යුද වදින සමයකදී වන අතර මේ සූර්යග්‍රහණයෙන් එකල මිනිසා කොතරම් බියට පත් වූවා දැයි කිවහොත් මේ නිසා යුද්ධ කිරීම නවතා සාමකාමී වීමටද මෙය හේතු වූ බවටද සටහන් වේ. තවද මෙය ඉතිහාසයේ සිදු වූ ප්‍රසිද්ධම සූර්යග්‍රහණය ලෙසද හැදින්වේ.
  • 1453 මැයි 29 වන දින සිදුවූ චන්ද්‍රග්‍රහණයක් පිළිබදව කොන්ස්තන්තිනෝපල්  නගරයෙන් වාර්තා වන අතර එතැන් සිට දින කිහිපයකට පසුව කොන්ස්තන්තිනෝපල් නගරය තුර්කි හමුදාවන්ට යටත් වීමට මෙම චන්ද්‍රග්‍රහණය හේතු වූ බවද සදහන් වේ.
  • කොලොම්බස් ඔහුගේ පස් වන ගවේශණයේදී, 1504 පෙබරවාරි 29 දින සිදුවූ චන්ද්‍රග්‍රහණයක් පිළිබදව වාර්තා කරයි.
  • 1999 අගෝස්තු 11 වන දින සිදු වූ පූර්ණ සූර්යග්‍රහණය, 20 වන සියවසේ සිදු වූ අවසාන සූර්යග්‍රහණයයි. ඉතිහාසයේ, ආදී මිනිසා සූර්යග්‍රහණ වලට ඉතා බියකින් පසු වූවාක් මෙන් මෙම සියවස තුල සිදු වූ මේ අවසාන පූර්ණ සූර්යග්‍රහණය පිළිබදව මිනිසුන් තුල පැවතියේ එය දරුණු විපත් ලගා කරවිය හැකි ආකාරයේ සිද්ධියක් විය හැකි බවයි. නමුත් එවැනි විපත් පිළිබදව වාර්තා නොමැත. කෙසේ වෙතත් තර්කාණුකූලව බලන කල මෙය 20 වන සියවසේදී සිදුවූ අවසාන සූර්යග්‍රහණය නොවන බවද පෙන්විය හැකිය. එනම් 21 වන ශතවර්ශය ආරම්භ වන්නේ වසර 2000 දී නොව 2001 දීය. ඊට හේතුව බිංදුව ලෙස වසරක් ගණනය කොට නොතිබීමයි.

 

Read More

හිරු පවුලේ වාමනයෝ

Special

 

විසිවන සියවසේ මුල් භාගයේදී අප සෞරග්‍රහ මන්ඩලයේ නෙප්චූන් ග්‍රහයාගේ චලිතය පිළිබදව තාරකා විද්‍යාඥයින්ට පැවතියේ ගැටලු සහගත තත්වයකි. නෙප්චූන් ග්‍රහයා තම කක්ෂයේ නිවැරදි ආකාරයෙන් ගමන් නොකිරීම එයට හේතුවයි. මේ සදහා තවත් යම් අභ්‍යාවකාෂ වස්තුවක ගුරුත්ව බලපෑමක් අනිවාර්යයෙන් පැවතිය යුතු බව පැහැදිලිව පෙනෙන්නට තිබුණි. මෙම හදුනා නොගත් අත්භූත ආකාෂ වස්තුව අප සෞරග්‍රහ මන්ඩලයේම තවත් සාමාජිකයෙක් නැතහොත් තවත් ග්‍රහයෙක් වීමට බොහෝ ඉඩ ඇති බැවින් එය Planet-X ලෙස නම් කෙරිණි.

Planet-X නම් ග්‍රහයා නිශ්චිතවම පවතී නම් එය නිවැරදිව තහවුරු කරගත යුතුය. එසේ තහවුරු වන්නේ එය අහසේ හදුනාගත හොත් පමණි. මේ අනුව තාරකා විද්‍යාඥයෝ Planet-X නම් ග්‍රහයා අහසේ හදුනාගැනීමට උත්සුක විය. මෙම කාල වකවානුවේදී, එනම් 1930 වර්ෂයේදී ලොවෙල් නිරීක්ෂණාගාරයේ (Lowell Observatory) වැඩ කරමින් සිටි, 23 හැවිරිදි ක්ලයිඩ් ටොම්බෝ ( Clyde Tombaugh) නමැති තාරකා විද්‍යාඥයාට ඈත පිහිටි තාරකා වලට සාපේක්ෂව අහසේ ගමන් කරන්නාක් මෙන් පෙනෙන විශේෂ වස්තුවක් සොයාගැනීමට හැකිවිය. පසුව කල නිරීක්ශණ වලින් එය සූර්යයා වටා කක්ෂගතව පවත්නා බව පෙනෙන්නට වූ අතර ටොම්බෝ විසින් සොයාගනු ලැබූ ආකාෂ වස්තුව අන් කිසිවක් නොව තාරකා විද්‍යාඥයින් සොයාගැනීමට වෙහෙසෙන Planet-X නම් ග්‍රහයා බව අවසානයේදී තහවුරු විණි. Planet-X ලෙස ඉහත සදහන් කල වස්තුව නම් කිරීමට යෙදුනේ එය කුමන ආකාරයක වස්තුවක් දැයි තාරකා විද්‍යාඥයින් ඒ වනවිට නොදැන සිටි බැවිනි. නමුත් එය සෞරග්‍රහ මන්ඩලයේ තවත් සාමජිකයෙකු ලෙස හදුනාගැනීමෙන් අනතුරුව ඒ සදහාද අනෙකුත් ග්‍රහයින්ට පවතින්නාක් මෙන් සුවිශේෂී වූ නාමයක් ලබා දීමට සිදුවිය. මේ සදහා එකල විවිධ ආකාරයේ නාමයන් බොහොමයක් යෝජනා විනි. නමුත් අවසානයේ සෞරග්‍රහ මන්ඩලයේ මේ අලුත් සාමාජිකයා සදහා ස්ථීර කර ගැණුනේ 1930 වර්ෂයේදීම වෙනිෂියා බර්නි (Venetia Burney)නම් 11 හැවිරිදි කුඩා පාසල් දැරිය විසින් යෝජනා කල ප්ලුටෝ(Pluto) නම් නාමයයි. සෞරග්‍රහ මන්ඩලයේ 9වන ග්‍රහයා ලෙස අප කලක් හැදිනගෙන සිටි ප්ලූටෝගේ සොයාගැනීම සිදු වුයේ මේ ආකාරයෙනි.

 

ක්ලයිඩ් ටොම්බෝ

 

වෙනිෂියා බර්නි

ප්ලූටෝගේ සොයාගැනීමෙන් පසු, තාරකා විද්‍යාඥයෝ ප්ලූටෝ අවට හා ඊට එපිටින් ඇති අභ්‍යාවකාශය පිළිබද තොරතුරු සෙවීමට උත්සුක විය. මෙහි ප්‍රතිපලයක් ලෙස 1978 ජූනි 22වන දින ජේම්ස් ක්‍රිස්ටි(James Christy) විසින් මේ වන තෙක් තනි ග්‍රහයෙකු ලෙස හදුනාගෙන තිබූ ප්ලූටෝගේ තවත් සගයෙකු සොයාගැනීමට යෙදුනි. ඒ අන් කිසිවක් නොව ප්ලූටෝගේ චන්ද්‍රයෙකු ලෙස අප හදුන්වන චාරෝන්ය(Charon). මේ චාරෝන් චන්ද්‍රයායේ සොයාගැනීමත් සමගම ප්ලූටෝ පිළිබදව අප ඒ වන තෙක් දැන සිටි කරුණු ප්‍රමාණයද දෙගුණ තෙගුණ වන්නට විය. වර්ථමානය වන විට ප්ලූටෝට අයත් චන්ද්‍රයින් ගණන 3ක් දක්වා වැඩි වී තිබේ. අලුතින් සොයාගත් චන්ද්‍රයින් දෙදෙනා චාරෝන්ට සාපේක්ෂව ඉතා කුඩා වන අතර ඒවා හයිඩ්‍රා(Hydra) සහ නික්ස්(Nix ) ලෙස නම් ලබා ඇත.

පසුව කෙරුණු නිරීක්ෂණ වලින්(විශේෂයෙන්ම 1992 වර්ෂයේ සිට) එහි පිහිටීමට යාබදව පවතින තවත් ඊට වඩා කුඩා වස්තූන් රැසක්ද විද්‍යාඥයින්ට සොයාගැනීමට හැකිවිය. මේවා ප්ලූටෝට වඩා බෙහෙවින් කුඩා වූ බැවින් ඒවා ග්‍රහක හෝ දූමකේතු ලෙස සැලකිණි. මෙලෙස හදුනාගැනීමට යෙදුනු මෙම කුඩා වස්තූන් බ්‍රහස්පති හා අගහරු අතර පවතින ග්‍රහක වළල්ල මෙන් නෙප්චූන්ට එහායින් ග්‍රහක වළල්ලක් ආකාරයට පිහිටා තිබේ. මෙම ග්‍රහක වළල්ල කුයිපර් පටිය (Kuiper belt) ලෙස හදුන්වයි. නව සොයාගැනීම් අනුව කුයිපර් පටියට එපිටින් ඇති තවත් වස්තූන් සොයාගෙන ඇත. මේ අනුව නෙප්චූන්ගේ කක්ෂයට එපිටින් ඇති සියලු අභ්‍යාවකාෂ වස්තූන් පොදුවේ Trans-Neptunian objects (TNO) ලෙස හදුන්වයි. කුයිපර් පටියද මේ TNO කලාපයට අයත් වන්නකි.

කුයිපර් පටියේ අවසාන මායිම පිහිටනුයේ ප්ලූටෝ සූර්යයාට දුරින්ම පිහිටන මායිමේය. ප්ලූටෝ සූර්යයාට ලංවම පවතින පිහිටුම පවතිනුයේ නෙප්චූන්ගේ කක්ෂයටද මෙහායිනි. මේ නිසා සමහර කාල වලදී ප්ලූටෝ සෞරග්‍රහ මන්ඩලයේ 8 වන ග්‍රහයා බවටද පත්වෙයි. ප්ලූටෝගේ මේ අස්වාභාවික චලිතයට හේතු වන්නේ එහි අධික ඉලිප්සාකාර කක්ෂයයි. මෙහිදී ඇත්තටම සිදු වන්නේ ප්ලූටෝ ග්‍රහයා කුයිපර් පටිය හරහා ගමන් කිරීමකි. තවත් සරලව දක්වතොත්, ප්ලූටෝ ග්‍රහයා සෞරග්‍රහ මන්ඩලයේ අනෙකුත් ග්‍රහයින් මෙන් තනිව පවතින වස්තුවකට වඩා කුයිපර් පටියේම සාමාජිකයෙකු ලෙස හැදින්විය හැකිය. නමුත් ප්ලූටෝ, කුයිපර් පටියේ තමන්ගේ අනෙකුත් සගයින් අභිබවා ඉතා දැවැන්තව වැඩුණු ග්‍රහයෙකි. එබැවින් ප්ලූටෝ ග්‍රහයෙකු ලෙස ලබා තිබූ තනතුරට තාරකා විද්‍යාඥයින් හට ගැටලු සහගත තත්වයක් පැවතුනත් ඒ සදහා කුයිපර් පටියේ නව සොයාගැනීම් බාධාවක් නොවිනි. නමුත් ප්ලූටෝගේ අනාගත ඉරණම වෙනස් වන්නේ මේ අලුත් සොයාගැනීම් නිසා නම් නොවේ.

සෞරග්‍රහ මන්ඩලයේ 10 වන ග්‍රහයා

2005 වර්ෂයේදී පැල්මා නිරීක්ෂණාගාරයේ(Palomar Observatory), මයික් බ්‍රොවුන්(Mike Brown) ප්‍රමුඛ තාරකා විද්‍යාඥයින් කන්ඩායමක් විසින් ප්ලූටෝට වඩා විශාල ඊට බොහෝ ඈතින් පිහිටි(TNO කලාපයට අයත් වන්නකි), සූරයයා වටා කක්ෂගතව පවතින අභ්‍යවකාශ වස්තුවක් සොයාගැනීමට යෙදිනි. නිවැරදිව හදුනා නොගත් මෙම වස්තුව මුලදි නම් කරනු ලැබුවේ 2003UB313 ලෙසය. පසුව මෙහි වැඩිදුර තොරතුරු නිරීක්ශණය කිරීමෙන් අනතුරුව එහි ග්‍රහයකුගේ ලක්ෂණ පවතින බැවින් එය සෞරග්‍රහ මන්ඩලයේ 10 වන ග්‍රහයා ලෙස නම් කෙරිණි. 2003UB313 ලෙස කලින් නම් ලබා තිබූ මෙම වස්තුව එය හදුනාගත් කාලයේ පටන්ම සීනා (Xena) යන ආරූඩ නාමයෙන්ද හැදින් වූ අතර පසුව එය ඊරිස්(Eris) ලෙස නිල වශයෙන් නම් කෙරිණි.

 

මයික් බ්‍රොවුන්

මෙම ආන්දෝලනාත්මක 10 වන ග්‍රහයාගේ සොයාගැනීමත් සමගම ලොව පුරා තාරකා විද්‍යාඥයින්ට ග්‍රහයින් යනු කුමන ආකාරයක වස්තූන්ද යන්න පිලිබදව නැවත සිතන්නට සිදුවිය. එනම් ඊරිස් ආකාරයේ තවත් වස්තූන් අනාගතයේදී හදුනාගැනීමට බොහෝ ඉඩකඩ තිබීමත් ඒ අනුව ඒ වස්තූන්ද ග්‍රහයින් ලෙස නම් කල යුතු වන බැවිණි. මෙහි ප්‍රතිපලය වන්නේ සෞරග්‍රහ මන්ඩලයේ ග්‍රහයින්ගේ සංඛ්‍යාව විශාල අගයක් දක්වා වැඩි වීමකි. තවද එලෙස අනාගතයේදී සොයාගැනීමට යෙදෙන වස්තූන් බොහොමයක් ප්ලූටෝ මෙන් කුයිපර් පටියේ සාමාජිකයන් විය හැකිය. මේ අනුව බලන විට ප්ලූටෝට අත් වන ඉරණම කුමක්ද? ඉදිරියේදී මෙලෙස සොයාගැනීමට යෙදෙන සියලුම වස්තූන් ග්‍රහයින් ලෙස නම් කරනවාද? වැදගත්ම ප්‍රශ්නය වන ග්‍රහයෙකු ලෙස අප හදුන්වන්නේ ඇත්තටම කුමන ආකාරයක වස්තූන්ද? ආදී ප්‍රශ්ණ වලට ලොව පුරා තාරකා විද්‍යාඥයින්ට පිළිතුරු සෙවීමට සිදුවී තිබිණි.

මේ අනුව තාරකා විද්‍යා ක්ශේත්‍රයේ දැනට ලොව ඇති විශාලතම සංගමය වන ජාත්‍යන්තර තාරකා විද්‍යා සංගමය (IAU) මගින් එහි සාමාජික විද්‍යාඥයින්ගේ මතයන්ද සොයා බලා තාරකා විද්‍යා ඉතිහාසයේ ප්‍රථම වතාවට ග්‍රහයෙකු යනු කුමන ආකාරයක වස්තුවක්ද යන්න පිළිබදව නියම අර්ථ දැක්වීමක් නිල වශයෙන් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමට යෙදිණි. මෙහිදී ඔබට ඇතිවිය හැකි ගැටලුව වන්නේ මීට පෙර ග්‍රහයෙකු ලෙස නම් කරනු ලැබුවේ කුමන ආකාරයක පදනමක් මත පිහිටාද යන්නයි. ඇත්තටම, මීට පෙර ග්‍රහයෙකු සදහා නියම අර්ථ දැක්වීමක් නොතිබිණි. ග්‍රහයෙකු ලෙස බොහෝ විට හැදින්වූයේ ප්‍රමාණයෙන් ඉතා විශාල (ස්කන්ධය ඉතා අධික) සූර්යයා වටා ඉලිප්සාකාර පථයක ගමන් ගන්නා වස්තූන් ලෙසය. කුයිපර් පටියේ සාමාජිකයෙකු වන ප්ලූටෝ 9 වන ග්‍රහයා ලෙස නම් කරනු ලැබුවේද බොහෝ දුරට මේ පදනම මත පිහිටාය.

ග්‍රහලොවක නව අර්ථ දැක්වීම

 

International Astronomical Union

IAU මගින් ස්ථීර කරගත් ආකාරයට අද අප ග්‍රහලොවක් ලෙස හදුන්වන්නේ පහත දැක්වෙන කරුණු කිහිපයට යටත් වන අභ්‍යාවකාශ වස්තුවකි.

1. සූර්යයා වටා කක්ෂගතව පැවතීම.
2. තම ස්වකීය ගුරුත්වාකර්ෂණය මගින් ගෝලාකාර ස්වභාවයක් ලබා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් ස්කන්ධයකින් යුතු වීම.
3. අනෙකුත් අභ්‍යාවකාෂ වස්තුවල බලපෑමකින් තොර කක්ෂයක ගමන් කිරීම.

ඉහත දැක්වෙන කරුණු දෙස බැලීමේදී ප්ලූටෝ ග්‍රහයා ඉහත මුල් කරුණු දෙක යටතට අයත් වූවද අවසාන කරුණට එකග නොවන බව පෙනෙයි. එමෙන්ම ප්ලූටෝ දක්වා ඇති පෘථිවියද ඇතුලු අනෙකුත් ග්‍රහයින් 8 දෙනා දෙස බැලීමේදී ඒවා ඉහත කරුණු සියල්ලටම එකග වන බවද ඔබට පැහැදිලි වේවි. තවද අලුතින් සොයාගනීමට යෙදුනු ඊරිස් ග්‍රහයාද ප්ලූටෝ මෙන් ඉහත අවසාන කරුණට එකග නොවන බවද ඔබට එහි දක්ත පිරික්සීමෙන් පැහැදිළි වේවි. මේ අනුව 1930 වසරේ සිට මේ වන තෙක් ග්‍රහයෙකු ලෙස සෞරග්‍රහ මන්ඩලයේ මායිමේ සිටි ප්ලූටෝ හා අලුතින් හදුනාගත් සෞරග්‍රහ මන්ඩලයේ 10 වන ග්‍රහයා ලෙස සැලකීමට යෝජනා වූ ඊරිස් ග්‍රහයාද ග්‍රහලොවක් යන තනතුරින් ඉවත් කෙරිණි.

මෙලෙස ඉවතට තල්ලු කල ප්ලූටෝ හා ඊරිස් වෙනමම ආකාරයේ ග්‍රහ පද්ධතියක් ලෙස නම් කිරීමට විද්‍යාඥයින් තීරණය කරන්නේ මේ ආකාරයේ වස්තූන් ග්‍රහක හෝ ධූමකේතු ලෙස එක්වරම පහල දැමීම සුදුසු නැති බැවිණි. අලුතින් නිර්මාණය කිරීමට යෙදුනු මේ විශේෂ ග්‍රහ පද්ධතිය වාමන ග්‍රහයින් (Dwarf Planets) ලෙස හදුන්වයි.

වාමන ග්‍රහයෙකුගේ අර්ථ දැක්වීම

IAU මගින් ස්ථීර කරගත් ආකාරයට වාමන ග්‍රහයින් ලෙස අප හදුන්වන්නේ පහත දැක්වෙන කරුණු කිහිපයට යටත් වන වස්තූන්ය. වාමන ග්‍රහයින් යන වදන මීට පෙර තාරකා විද්‍යා ක්ශේත්‍රය තුල භාවිතා නොවූවකි. වාමන මන්දාකිණි යන වදන (Dwarf Galaxies) මීට පෙර සිටම භාවිතයේ පැවතියත් වාමන ග්‍රහයින් යන වදන තාරකා විද්‍යා ක්ශේත්‍රයට එක් වන්නේ මෙතැන් සිටය.

1. සූර්යයා වටා කක්ෂගතව පැවතීම.
2. තම ස්වකීය ගුරුත්වාකර්ෂණය මගින් ගෝලාකාර ස්වභාවයක් ලබා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් ස්කන්ධයකින් යුතු වීම.
3. අනෙකුත් අභ්‍යාවකාෂ වස්තුවල බලපෑමක් සහිත කක්ෂයක ගමන් කිරීම.
4. උපග්‍රහයෙකු නොවීම.

ඉහත අර්ථ දැක්වීමට අනුව ප්ලූටෝ හා ඊරිස්, අලුතින් අර්ථ දැක්වීමට යෙදුණු වාමන ග්‍රහ පද්ධතියේ සාමාජිකයින් බවට පත් විණි. 2006 අගෝස්තු 24 වන දින IAU මගින් නිළ වශයෙන් වාමන ග්‍රහයින් තිදෙනෙකු නම් කෙරිණි. තුන් වන වාමනයා අගහරු හා බ්‍රහස්පති අතර ග්‍රහක වළල්ල තුල පිහිටි සෙරස්ය(Ceres). 4 වන වාමන ග්‍රහයා ලෙස මේක්මේක් (Makemake) නම් කෙරිණි. හවුමියා (Haumea) 5වන වාමන ග්‍රහයා ලෙස නම් කෙරිණි. එතැන් සිට අද දක්වා කිසිදු වෙනත් අභ්‍යවකාශ වස්තුවක් වාමනයෙක් ලෙස නිල වශයෙන් නම් කොට නැත. මේ අනුව අද අප හදුනාගෙන තිබෙන මුලු වාමනයින් සංඛ්‍යාව පහකි. නමුත් තවත් අලුතින් හදුනාගත් අභ්‍යවකාශ වස්තූන් කිහිපයක්ම වාමනයින් ලෙස නම් කිරීමට යෝජනා වී ඇති බව මෙහිලා විශේෂයෙන් සදහන් කල යුතුය.

ප්ලූටෝ-චාරෝන් පද්ධතිය පිළිබද ගැටලු

චාරෝන් යනු ප්ලූටෝගේ චන්ද්‍රයෙකු බව ඔබ දැනටමත් දන්නා කරුණකි. නමුත් ප්ලූටෝ-චාරෝන් පද්ධතිය පිළිබදව පසුව කෙරුණු නිරීක්ශණ වලින් හෙළි වී ඇත්තේ චාරෝන් සතුව උපග්‍රහයෙකුගේ ලක්ෂණ නොමැති බවය. ප්ලූටෝ වටා චාරෝන්ගේ චලිතය චන්ද්‍රයා පෘථිවිය වටා සිදුකෙරෙන චලිතයට වඩා බොහෝ වෙනස් ආකාරයක් ගනී. ප්ලූටෝ-චාරෝන් පද්ධතිය පිළිබදව කථා කිරීමට පෙර අපි උපග්‍රහයෙකු යනු කුමන ආකාරයක වස්තුවක්ද යන්න සොයා බලමු.

 

උපග්‍රහයෙකු ලෙස හදුන්වන්නේ එහි මවු ග්‍රහයාගේ හා උපග්‍රහයාගේ පොදු ස්කන්ධ කේන්ද්‍රය මවු ග්‍රහයා තුල පවතින පරිදි මවු ග්‍රහයා වටා කක්ෂගතව පවතින අභ්‍යාවකාෂ වස්තුවකටය. තාරකා විද්‍යාවේදී මෙම පොදු ස්කන්ධ කේන්ද්‍රය Barycenter ලෙස හදුන්වයි.

මවුග්‍රහයෙකු හා උපග්‍රහයෙකු ඇති පද්ධතියකදී සිදුවන්නේ උපග්‍රහයා මවුග්‍රහයාගේ ස්කන්ධ කේද්‍රය වටා කක්ෂගතවී පැවතීමක් නොවේ. මෙවැනි පද්ධතියක ඇත්තටම සිදු වන්නේ මවුග්‍රහයා හා උපග්‍රහයා යන වස්තූන් දෙකම එහි පොදු ස්කන්ධ කේන්ද්‍රය(Barycenter) වටා ගමන් කිරීමකි. උදාහරණයක් ලෙස අප පෘථිවිය-චන්ද්‍රයා පද්ධතිය සැලකීමේදී චන්ද්‍රයා පෘථිවියේ ස්කන්ධ කේන්ද්‍රය වටා ගමන් නොකරන අතර සිදුවන්නේ චන්ද්‍රයා හා පෘථිවිය යන වස්තූන් දෙකම එහි පොදු ස්කන්ධ කේන්ද්‍රය වටා ගමන් කිරීමයි. මෙම පද්ධතියේ පොදු ස්කන්ධ කේන්ද්‍රය පෘථිවිය තුල පිහිටයි(ඉහත රූපයේ මෙන්). එම නිසා චන්ද්‍රයා ආසන්න වශයෙන් පෘථිවියේ ස්කන්ධ කේන්ද්‍රය වටා ගමන් කරන ලෙස සැලකිය හැකිය.

ප්ලූටෝ-චාරෝන් පද්ධතියේ පොදු ස්කන්ධ කේන්ද්‍රය පවතිනුයේ ප්ලූටෝ ග්‍රහයා තුල නොව ඉන් පිටතය. මේ නිසා මෙම පද්ධතියේ පවතිනුයේ චන්ද්‍රයා-පෘථිවිය පද්ධතියෙන් ඉතා වෙනස් අමුතුම ආකාරයේ චලිතයකි. මේ නිසා චාරෝන් තවදුරටත් ප්ලූටෝගේ උපග්‍රහයෙකු ලෙස හැදින්විය නොහැකි බව පෙන්වා දිය යුතුය. තවද චාරෝන් සතුව වාමන ග්‍රහයෙකුගේ ලක්ෂණද පවතී. මේ බව චාරෝන්ගේ දක්ත පිරික්සීමෙන් ඔබට පැහැදිළි වේවි. ඒ අනුව චාරෝන්ද වාමන ග්‍රහයෙකු ලෙස නම් කල යුතුය. තවද ප්ලූටෝ-චාරෝන් පද්ධතිය හැදින්විය හැකි නිවැරදි හා වඩාත් සාධාරණ ආකාරය වන්නේ ද්විත්ව වාමන ග්‍රහ පද්ධතියක් ලෙස හැදින්වීමය. නමුත් තවමත් චාරෝන්, ප්ලූටෝගේ උපග්‍රහයෙකු ලෙස හදුන්වන අතර නුදුරු අනාගතයේදී මෙම පද්ධතිය ද්විත්ව වාමන ග්‍රහ පද්ධතියක් ලෙස නිළ වශයෙන් නම් කරනු ඇති බවද සදහන් කල යුතුය.

 

වැඩිදුර විස්තර:

http://www.iau.org/public_press/themes/pluto/

 

Read More

ශ්‍රී ලංකාවට චන්ද්‍රපාෂාණ ගෙන ආ දිනය

Special

ලොවම මවිත කරමින් මිනිසා ප්‍රථමවරට සද මත පා තැබීමේ ඓතිහාසික මොහොත සිදු වූයේ මීට අවුරුදු 40කට පෙර අද (ජූලි 20) වැනි දිනයකය.

1969 වසරේ ජූලි මස 16 වන දින දැනට ලෝකයේ නිපදවා ඇති විශාලතම රොකටය වන ‘සැටර්න්-5’ රොකටයේ නැගී නීල් ආම්ස්ට්‍රෝංග්, මයිකල් කොලින්ස් හා එඩ්වින් ඕල්ඩ්‍රින් යන අජටාකාශගාමීන් තිදෙනා පෘථිවි ගුරුත්ව බලපෑමෙන් මිදී අභ්‍යාවකාශ ගත වන්නේ සද මතට ගොඩ බැසීමේ බලාපොරොත්තුවෙනි. එතැන් සිට දින 4කට පසු එනම්, ජූලි 20 වෙනිදා අජටාකාශගාමීන් තිදෙනා චන්ද්‍රයා වටා කක්ෂ්‍යගත වීම සිදුවිණි. එදිනම මෙහෙයුම් මොඩුයුලයේ පාලනය මයිකල් කොලින්ස් හට භාර කරමින් චන්ද්‍රයානය වෙත පිවිසෙන නීල් ආම්ස්ට්‍රෝංග් හා එඩ්වින් ඕල්ඩ්‍රින් චන්ද්‍ර පෘෂ්ටය මතට ගොඩ බසිනු පිනිස මෙහෙයුම් මොඩුයුලයෙන් වෙන්වීම සිදුවෙයි. පෙර සැලසුම් කල ආකාරයට චන්ද්‍රයාගේ ‘The sea of Tranquility’ ලෙස හැදින්වෙන ප්‍රදේශයට ගොඩ බැසීමෙන් පසු චන්ද්‍ර යානයෙන් පිටතට පැමිණෙන නීල් ආම්ස්ට්‍රෝංග්, සද මතට ගොඩ බසින්නේ සද මත පා තැබූ ප්‍රථම මිනිසා වීමේ සුවිශේෂී වූ ගෞරවය හිමිකර ගනිමිනි.

වමේ සිට, නීල් ආම්ස්ට්‍රෝංග්, මයිකල් කොලින්ස් හා එඩ්වින් ඕල්ඩ්‍රින්

ලොවම නොඉවසිල්ලෙන් බලා සිටි මේ ඓතිහාසික අවස්ථාවේ 40වන සංවත්සරය මෙම ජූලි මාසයේදී සමරණු ලබයි. එදා සිට අද දක්වා අවුරුදු 40ක කාලයක් ගෙවී ගොස් තිබුණත් මිනිස් ඉතිහාසයේ සටහන් වන විශ්මයජනකම සිදුවීම මෙය වනවා නිසැකය. එවන් වූ වැදගත්කමක් උසුලන සද ගමන අවුරුදු 40කට පෙර වකවානුව තුලදී ශ්‍රී ලංකාවටද වැදගත් සිදුවීමක් මෙන්ම නොමැකෙන මතකයක් ලෙස සටහන් වන්නේ සද ගමනේදී ලබාගත් චන්ද්‍රපාෂාණ වලින් කුඩා කොටසක් ලංකාවටද තිළිණයක් ලෙස ලැබුණු බැවිනි.

කොහොමද මේ තිළිණය ලැබුණේ?

ප්‍රථම සද ගමන සිදු වූ ‘ඇපොලෝ-11’ මෙහෙයුමේ සාර්ථක අවසානයෙන් පසු එම මෙහෙයුම අතරතුරදී එකතු කරගත් චන්ද්‍රපාෂාණ වලින් ඉතා කුඩා ප්‍රමාණයක් තවත් රටවල් කිහිපයකට විශේෂ තිළිණයන් ලෙස ඇමෙරිකානු රජය විසින් ලබාදෙන ලදි. ශ්‍රී ලංකාවට මේ විශේෂ තිළිණය ලැබීම සිදු වූයේ මීට අවුරුදු 40කට පමණ පෙර වකවානුවේ ශ්‍රී ලංකාවේ ඇමෙරිකානු තානාපතිව සිටි ඇන්ඩෲ වී. කොරී මහතා සිටි යුගයේදී ඇමෙරිකානු තානාපති කාර්යාලයටය. ලංකාවට හිමි වූ මේ කුඩා පාෂාණ කැබලි කිහිපය ඉතා කුඩා ප්‍රමාණයේ ඒවා විය. තරමින් ඉතා කුඩා වූවත් රූපවාහිණී නොතිබුණු මේ අවදියේ ගුවන් විදුලියෙන් හා පුවත් පත් වලින් ඊට ලැබුණු ප්‍රචාරය හේතුවෙන් සියලු දෙනාගේ අවධානය මේ කුඩා ආගන්තුක ගල් කැබලි වෙත යොමු වන්නට විය.

මහජන ප්‍රදර්ශණය

චන්ද්‍රපාෂාණ මහජනයා සදහා ප්‍රදර්ශණය වූයේ කොළඹ සහ මහනුවර යන ප්‍රධාන නගර දෙකේදීය. 1969 දෙසැම්බර් 17 සිට දින 3ක් පුරාවට කොළඹ කෞතුකාගාර පරිශ්‍රයේදී මෙය මහජනයා සදහා විවෘතව පැවතිණි.

ඉහත රූපයේ දැක්වෙනුයේ එලෙස ප්‍රදර්ශණය වෙමින් පැවති අවස්ථාවකි. ආගන්තුක පාෂාණ කොටස් දැක බලා ගැනීම සදහා කුතුහලයෙන් යුතුව පැමිණෙන විශාල ජනකායක් මෙහි දැක්වේ. රූපයේ ඉදිරියෙන්ම පෙනෙන්නට තිබෙන විශාල වීදුරු ගෝලයක් තුල ආරක්ෂාකාරී ලෙස තබා ඇත්තේ චන්ද්‍රපාෂාණ කොටසයි. ඊට මදක් පිටුපසට වන්නට තවත් කුඩා ගෝලයක් මෙන් දිස්වනුයේ චන්ද්‍රයාගේ ආකෘතියකි.

ඉහත ඡායාරූපයෙන් දැක්වෙනුයේ තවත් එවැනිම මහජන ප්‍රදර්ශණයක් මහනුවර නගරයේ පැවති අවස්ථාවකි. එකල 175,000 පමණ ශ්‍රී ලාංකීය ජනතාව මෙය සියැසින් දැකබලා ගත් බවද සදහන් වෙයි.

නීල් ආම්ස්ට්‍රොංග් මහතා ලංකාවට පැමිණෙයි

චන්ද්‍රපාෂාණ මහජනයා සදහා විවෘතව පැවති කාලය අතරතුරදී නීල් ආම්ස්ට්‍රෝංග් මහතා ඇමරිකාවේ සිට හොං-කොං දක්වා පියාසර කරමින් සිට ඇත. මෙම දිගු ගුවන් ගමනේ එක් සන්ධිස්ථානයක් වූයේ ලංකා ගුවන් තොටුපලයි. ඔහු ගමන් ගත් ගුවන් යානය ලංකා ගුවන් තොටුපලට ගොඩ බස්වා, නැවත ගමන් අරබන තෙක් කාලය අතරතුර තේ කෝප්පයක් පානය කිරීමේ අවශ්‍යතාවයෙන් යුතුව නීල් ආම්ස්ට්‍රෝංග් මහතා ගුවන් තොටුපලේ භෝජනාගාරය වෙත ගමන් කොට ඇත. මේ බව එවකට ගුවන්තොටුපලේ ලංකාදීප පත්‍රයේ වාර්තාකරුවෙකු ලෙස කටයුතු කල ආර්.බී.එම් සුමනදාස මහතාට සැලවීමත් සමග හදට ගොඩ බැසූ මේ පළමු මිනිසාගේ ලංකා ගමන පිළිබදව ඔහුගේ ඡායාරූපයක්ද සහිතව ලංකාදීප පත්‍රයේ පල කිරීමට අහම්බෙන් මෙන් අවස්ථාව උදා කර ගැණුනි. පෙර නොසිතූ පරිදි සිදු වූ නීල් ආම්ස්ට්‍රෝංග් මහතාගේ මේ අහබු පැමිණීම එකල ලාංකීය ජනතාවගේ විමතිය තවත් වැඩිකිරීමට හේතු වූවාට නිසැකය.

චන්ද්‍රපාෂාණ වල වර්තමාන තත්වය

මහජන ප්‍රදර්ශණය පැවති කාලයෙන් පසුව ලංකාවට හිමි වූ මේ සුවිශේෂී තිළිණය කොළඹ ජාතික කෞතුකාගාරයේ තැන්පත්කොට තැබිණි. චන්ද්‍ර පාශාණ වල ඉතිහාස වතගොත දැනගැනීමෙන් පසු එහි වර්තමාන තත්වය සොයා බැලීමේ අශාවෙන් යුතුව මා දිනක් කොළඹ ජාතික කෞතුකාගාරය වෙත ගියෙමි. මෙම තිළිණය අද පවතිනේ කෞතුකාගාරයට අයත් ස්වාභාවික විද්‍යා කෞතුකාගාර කාර්යාලයේය. එය ඍජුවම මහජන ප්‍රදර්ශණය සදහා විවෘතව නොමැත. ඉහත ඡායාරූපවල දැක්වෙන්නාක් මෙන් විශාල වීදුරු ගෝලයක් මෙන් දැක්වෙන ආකෘතියද වර්තමානයේ නොපවතී. ඒ වෙනුවට අද අපට මේ චන්ද්‍රපාෂාණ දැක ගත හැකි වන්නේ විශේෂ ආකාරයකට සැකසූ කුඩා ආකෘතියකට(කුසලානයක් මෙන් හැඩය ඇති) සම්බන්ධකොට පවතින්නක් ලෙසය. පාෂාණ කිහිපය තැන්පත් කොට ඇත්තේ වීදුරු පලිගුවක් තුලය. මෙම ආකෘතියේම කුඩා ප්‍රමාණයේ ශ්‍රී ලංකා ජාතික ධජයක්ද සම්බන්ධ කොට තිබේ. එහිද විශේෂත්වයක් පවතී. එනම් සද ගමන සනිටුවහන් කිරීම සදහා විවිධ රටවල ජාතික ධජද ‘ඇපොලෝ-11’ සදගාමීන් රැගෙන ගොස් තිබේ. බොහෝවිට ඔබ දැක ඇත්තේ චන්ද්‍රයා මත සිටවූ ඇමෙරිකානු ධජය පමණි. නමුත් අනෙක් රටවල ධජයන්ද චන්ද්‍ර පෘෂ්ටය මත තබා නැවත ඔවුන් පෘථිවියට එන ගමනේ රැගෙන විත් තිබේ. මේ ආකෘතියට සම්බන්ධකොට ඇත්තේ එලෙස සද මතට ගෙන ගොස් නැවත අපට ලැබුණු ධජයයි.

ඔබට චන්ද්‍රපාෂාණ බැලීමට අවස්ථාවක් ලද හොත් සමහරවිට ඔබට එහි ඇති මෙතරම්ම වූ වැදගත්කම කුමක්ද යැයි සිතේවි. මන්දයත් මෙම පාෂාණ කැබලි එතරම්ම කුඩා ප්‍රමාණයේ ඒවා වන හෙයිනි. නමුත් එහි ඇති වැදගත්කම එහි තරමින් මැනිය නොහැක. මිනිසා සද මත පා තබන්නේ එක් වරම ක්‍රියාත්මක වූ අභ්‍යාවකාශ මෙහෙයුමක් ලෙස නොවේ. එය සිදු වන්නේ, 1957 වසරේදී අභ්‍යවකාශ ගත වන ‘ස්පුට්නික් -1’ චන්ද්‍රිකාවෙන් ඇරබෙන අභ්‍යාවකාශ යුගයත් සමගම දියත් කරන මර්කියුරි, ජෙමිනි ආදී දැවැන්ත ව්‍යාපෘති වලින් ගොඩ නැගෙන මූලික අත්තිවාරම මත ක්‍රියාත්මක වූ යෝධ ඇපලෝ ව්‍යාපෘතියේ අග්‍රගණ්‍යය ප්‍රතිඵලයක් ලෙසය. ශ්‍රී ලංකාවට හිමි වූ මේ විශේෂ තිළිණය තුල ඒ අති දැවන්ත මිනිස් ශ්‍රමය, සද ගමන පිළිබද ශ්‍රී ලාංකිකයන්ගේ මතකය යනාදී සියලු දේ ගැබ්ව පවතී. මෙහි වටිනාකම වන්නේ මෙයයි. මෙම නියම වටිනාකම පෙණෙනුයේ මෙවන් වූ අමරණීය අතීතය දන්නා කෙනෙකුට පමනක් බවද සදහන් කල යුතුය.

විශේෂ ස්තූතිය

චන්ද්‍රපාෂාණ වල ඉතිහාස කථාව සහ එහි මහජන ප්‍රදර්ශණය සිදුවූ අවස්ථාව දැක්වෙන ඉහත ඡායාරූප දෙකද මා වෙත සැපයූ, රාජ්‍යය සම්මාන දිනූ විද්‍යා ලේඛක අනුර සී. පෙරේරා මහතාටත්, කොළඹ ජාතික කෞතුකාගාරය තුල තැන්පත් කොට ඇති එහි වර්තමාන ආකෘතිය මා හට දැක බලා ගැනීමට අවස්ථාව සලසා දුන්, ස්වාභාවික විද්‍යා කෞතුකාගාරයේ ප්‍රධානී වජිත් අබේසිංහ මහතාටත්, skylk කන්ඩායම වෙනුවෙන් මාගේ විශේෂ ස්තූතිය පිරිනමමි.

Read More

ළිදට වැටුණු හිරු ඡායාවෙන් හෙලි වූ පෘථිවි පරිධිය

General Astronomy

මීට අවුරුදු 2550 කට පමණ පෙර, ග්‍රීක ජාතික පයිතගරස් නම් ගණිතඥයා පෘථිවිය ගෝලාකාර විය යුතු යැයි පැවසූවේ ගෝලයක් යනු හුදෙක් පරිපූර්ණ වස්තුවක් වීමත් සුවිශේෂී වූ පෘථිවිය දෙවියන් වහන්සේට ගෝලයකට වඩා සුවිශේෂී වූ හැඩයකින් මැවීමට නොහැකි වූයේ යැයි සිතූ නිසාය. ගණිතය නමැති විශේෂ විෂය හැදෑරීමෙන් ස්වභාවධර්මය හා දෙවියන් වහන්සේ වටහා ගැනීමට උත්සහකල

පයිතගරස්, පෘථිවිය ගෝලාකාර බව ප්‍රකාශ කර සිටියත් එය තහවුරු කිරීමට සාක්ෂි ගෙනහැර දැක්වූයේ නම් නැත. පෘථිවිය කුමන ආකාරයක වස්තුවක්ද යන වග පිළිබදව කුතුහලයකින් පසු වූ අතීත මිනිසා එහි හැඩය පිළිබදව විවිධ මත දරූහ. පයිතගරස්ගේ කාලයේ සිට අවුරුදු 100කට පමණ පසු ග්‍රීක ජාතික ඇරිස්ටෝටල් පෘථිවිය ගෝලාකාර බව සාක්ෂි සහිතව ඉදිරිපත් කිරීමත් සමගම ගෝලාකාර පෘථිවිය පිළිබද වූ අදහස මනාව තහවුරු විය.

 

ඉරටොස්තනීස්

අප ජීවත් වන පෘථිවිය ගෝලාකාර වස්තුවක් බව තහවුරු කරගත් අවධියේ පටන්ම අතීත මිනිසාට තිබූ ඊලග ප්‍රධාන ගැටලුව වූයේ පෘථිවි ගෝලය කොපමණ විශාලද (අරය,විශ්කම්භය හෝ පරිධිය වැනි අගයක්) යන්නයි. පෘථිවියේ හැඩය කුමන ආකාරයේද යන්න යම් යම් දාර්ශණිකයින් විවිධ ආකාරයෙන් විවිධ කාල වලදී පැහැදිලි කලාක් මෙන් පෘථිවි ගෝලයේ තරම සදහාද විවිධ අගයන් ඉදිරිපත් විණි. මේ අතර අතීත ග්‍රීක දැණුමේ කේන්ද්‍රස්ථානයව පැවති ඊජිප්තුවේ ඇලෙක්සැන්ඩ්‍රියා මහා පුස්තකාලයේ ප්‍රධාන පුස්ථකාලාධිපතිවරයාව සිටි ඉරටොස්තනීස් ඉදිරිපත් කල අගය වඩාත් නිරවද්‍ය හා පිළිගත හැකි අගයක් වන්නේ එය පරීක්ෂණාත්මක පදනමක් මත පිහිටා ගණනය කරන ලද්දක් වන හෙයිනි. පෘථිවි පරිධිය පමණක් නොව පෘථිවි භ්‍රමණ අක්ෂයේ ආනතිය සහ හිරු, පෘථිවිය, චන්ද්‍රයා අතර දුර සෙවීම ආදී සොයාගැනීම් නිසාද ඉරටොස්තනීස් කීර්ති නාමය ඉතිහාසයේ සටහන්ව පවතී. ඔහුගේ පරීක්ෂණයෙන් ලද අගය වර්ථමානයේ අප දන්නා පෘථිවි පරිධියේ අගයටද බොහෝ දුරට සමාන වීමෙන් පැහැදිලි වන්නේ මීට අවුරුදු 2250 කට පෙර ඔහු කල පරීක්ෂණයේ ඇති වැදගත්කමයි.

ළිදට වැටුණු හිරු ජායාව

සෑම වසරකම ජූනි මස 21 වන දින ඊජිප්තුවේ සයීන් (වර්ථමානයේ අස්වාන් ලෙස හැදින්වෙන) ප්‍රදේශයෙන් සුවිශේෂී වූ සංසිද්ධියක් නිරීක්ෂණය වන බව ඉරටොස්තනීස් හට දැනගැනීමට ලැබුණි. එනම් මෙදින මධ්‍යහන 12.00 ට එම ප්‍රදේශයේ ඇති ළිදක පතුල නිරීක්ෂණය කරන්නෙකුට සූර්යයාගේ ජායාව දර්ශණය වන බවයි(ඔහු මේ බව මුහුදු කොල්ලකරුවෙකුගේ පොතකින් දැනගත් බවද සදහන් වෙයි). අවුරුද්දේ අනෙකුත් දිනයන්හීදී මධ්‍යහන 12.00 ටත් අදුරු ලෙස දිස් වන ළිං පත්ල මෙම දිනයේදී පමණක් සූර්යයා ලෝකයෙන් ඒකාලෝක වී දර්ශණය වන්නේ, මෙම දිනයේදී සූර්යය කිරණ ඍජුවම අස්වාන් ප්‍රදේශය වෙත පතිත වන හෙයිනි. වෙනත් අයුරකින් දක්වතොත් ඉතා ඍජුවම මෙම ප්‍රදේශයට ඉහලින් සූරයයා පිහිටන බැවිණි.

අස්වාන් සහ ඇලෙක්සැන්ඩ්‍රියා නගර දෙක රතු පාටින් සලකුණු කර ඇත.

මෙම නිරීක්ෂණය දැනගත් වහාම ඉරටොස්තනීස් හට ඇති වූ කුතුහලය වූයේ තමා වෙසෙන ඇලෙක්සැන්ඩ්‍රියා නගරටත් හිරු රැස් ඍජුවම පතිත වනවාද යන්න සොයා බැලීමයි. මන්ද එසේ නොවේනම් පෘථිවිය පැතලි වස්තුවක් නොව ගෝලයක් බව මනාව පැහැදිලි වන බැවිනි. හිරු කිරණ වැටෙන ආනතිය සෙවීම, තවත් වැදගත් සොයාගැනීමකට මග පාදන බවද ඔහුට පෙනෙන්නට විය. එය වෙනකක් නොව සියලු දෙනා සෙවීමට කුතුහලයෙන් පසු වන පෘථිවි පරිධියයි.

පරිධිය හෙව්වේ මෙහෙමයි

ඉහත රූපයේ සයීන් ප්‍රදේශයේ ඇති ලිදට හිරු කිරන ඍජුවම වැටෙන ආකාරය දැක්වෙයි. කණුවක් පිහිටුවා ඇත්තේ ඇලෙක්සැන්ඩ්‍රියා නගරයේය. පෘථිවියේ ගෝලාකාර බව නිසා ඇලෙක්සැන්ඩ්‍රියා නගරයේ පිහිටි කණුවට හිරු කිරණ ආනතව පතින වන බැවින් එහි සෙවනැල්ලක් දැක ගත හැකිය. ඉරටොස්තනීස් මේ සෙවනැල්ලේ ප්‍රමාණය ලබාගත් අතර එමගින් හිරු කිරණ පතිත වන ආනතිය Ɵ සොයාගැණුනි. රූපයේ දක්වා ඇති ආකාරයට මෙම කෝණය, ලිද සහ කණුව පෘථිවි කේන්ද්‍රය මත ආපාතනය කරන කෝණයටද සමාන වෙයි. ඉරටොස්තනීස් ලබාගැනීමට යෙදුනු මෙම කෝණයේ අගය ආසන්න වශයෙන් අංශක7.2 කි. මේ නිසා නගර දෙක අතර දුර පෘථිවි කේන්ද්‍රයේ ආපාතනය කරන කෝනයේ අගය 7.2 කි.

කේන්ද්‍රය වටා මුලු කෝණය 360 වන බැවින්, 7.2/360 = 1/50

මේ නිසා අදාල නගර දෙක අතර දුර පෘථිවි පරිධිය මෙන් 1/50 ක් ගුණයක් බව පැහැදිලිය. මේ අනුව නගර දෙක අතර දුර දන්නේ නම් එය 50න් ගුණ කල විට පෘථිවි පරිධියේ අගය ලැබේ.

ඉරටොස්තනීස් සොයාගත් ආකාරයට මෙම දුර ස්ටේඩියා 5000 කි. ස්ටේඩියා යනු අතීතයේදී දිග මැනීමට භාවිතා වූ ඒකකයක් වූ අතර අද අප දන්නා පරිදි ස්ටේඩියා 1 යනු මීටර 185 පමණ අගයකි. නගර දෙක අතර දුර සෙවීම සදහා ඉරටොස්තනීස් ඇලෙක්සැන්ඩ්‍රියා සිට සයීන් දක්වා පුත්ගලයෙකු පිටත් කර යැවූ බවද ඉතිහාසයේ සදහන් වෙයි.කෙසේ වෙතත් එලෙස ගණනය කිරීමෙන් ලද පෘථිවි පරිධියේ අගය වූයේ ස්ටේඩියා 250,000 කි. එය කිලෝමීටර වලින් දක්වතොත් 46,250km කි. අද අප දන්නා පෘථිවි පරිධියේ අගය 40,075.02 km (නීරක්ෂීය) කි. මේ නිසා ඉරටොස්තනීස් ලද අගය අද අප දන්නා අගයට බොහෝ දුරට සමාන වන බව පැහැදිලිය. පෘථිවි පරිධිය සෙවීම සදහා ඉරටොස්තනීස් කල පරීක්ෂණය අපට අමතක කල නොහැකි එකක් වන්නේ එහි ඇති නිරවද්‍යතාව නිසාවෙනි.

Read More

නිල් චන්ද්‍රයා

General Astronomy

සාමාන්‍යයෙන් එක් මසකට දර්ෂණය වන්නේ එක් පූර්ණ සදක් පමණි. නමුත් මසකට පූර්ණ චන්ද්‍රයින් දෙකක් පිහිටන අවස්ථාවක් ඔබට සිහිපත් කල හැකිද?

ඇත්තටම මසකට පූර්ණ චන්ද්‍රයින් දෙකක් ඇතිවෙන්න පුලුවන්. යම් මාසයක පළවන හෝ දෙවන දින පූර්ණ සදක් දර්ෂණය වන විට එම මාසයේම තවත් පූර්ණ සදක් ඇති වීමට ඉඩකඩ තිබෙනවා. මෙලෙස සිදු වන්නේ පූර්ණ චන්ද්‍රයින් දෙකක් අතර කාලය දින 29 1/2 වන බැවිනි. නමුත් මෙම සිදුවීම නිතර සිදු වන්නක් නොවන බව දින දර්ෂණයක් ගෙන පරීක්ෂා කර බැලීමේදී ඔබට පැහැදිලි වේවි. තවද මෙවැනි අවස්ථා ඇතිවන්නේ සමහර අවුරුදු වලදී පමණයි. මේ නිසා මසකට පූර්ණ සදවල් දෙකක් පිහිටීම කලාතුරකින් ඇතිවන සූර්යග්‍රහණ, චන්ද්‍රග්‍රහණ තරම්ම වැදගත්කමක් උසුලනවා. මෙලෙස යම් මාසයක දෙවන වරට දර්ෂණය වන පූර්ණ චන්ද්‍රයා ‘නිල් චන්ද්‍රයා'(Blue Moon)ලෙස හැදින් වෙනවා. නමුත් මෙම දිනයේදී චන්ද්‍රයා නිල් පැහැයෙන් දිස් වීමක් සිදුවන්නේ නම් නැහැ. මෙම දෙවන වරට ඇතිවන පූර්ණ චන්ද්‍රයා දර්ෂණය වන්නේත් සාමාන්‍යය පොහොය දිනයකදී චන්ද්‍රයා දර්ෂණය වන ආකාරයටමයි. නමුත් මෙම සංසිද්ධිය නිල් චන්ද්‍රයෙකු ලෙස හැදින්වීමට හේතුව නම් තරමක් අවිනිශ්චිතයි.

ඉහත පැහැදිලි කිරීමට අමතරව නිල් චන්ද්‍රයා සදහා තවත් අර්ථදැක්වීම් කිහිපයක්ද පවතිනවා. මෙයින් එකකට අනුව නිල් චන්ද්‍රයා ලෙස හැදින්වෙන්නේ යම් ඍතුවක පූර්ණ චන්ද්‍රයින් 4ක් ඇතිවන විට එයින් 3 වෙනියට පූර්ණ චන්ද්‍රයෙකු ඇති වන දිනයටයි. වැඩිදුරටත් පැහැදිලි කලහොත්, ඍතුවක් යනු මාස 3 ක කාලයකි. මේ නිසා සාමාන්‍යයෙන් එක් මසකදී එක් පූර්ණ සදක් ඇතිවන බැවින් එක් ඍතුවක් සදහා පවතින්නේ පූර්ණ චන්ද්‍රයින් 3ක් පමණයි. නමුත් අප ඉහත සදහන් කල ආකාරයට එක් මසකදී පූර්ණ සදවල් දෙකක් ඇති වන විට එක් ඍතුවකදී ඇති වන පූර්ණ චන්ද්‍රයින් ගණන 4ක් බවට පත් වෙනවා. මෙවැනි ඍතුවකදී 3වන වරට දර්ෂණය වන පූර්ණ චන්ද්‍රයා ‘නිල් චන්ද්‍රයා'(Blue Moon)ලෙස අතීතයේදී හදුන්වා තිබෙනවා. කෙසේ වෙතත් වර්තමානයේ නිල් චන්ද්‍රයා ලෙස හැදින්වෙන්නේ ඉහත පැහැදිලි කිරීමට අනුව අර්ථදැක්වෙන සංසිද්ධියයි.

1999 වසරේ මාර්තු මාසයේදී දර්ෂණය වූ නිල් චන්ද්‍රයා සංසිද්ධිය

1/03/1999

 

31/03/1999

නිල් චන්ද්‍රයා සංසිද්ධිය දර්ෂණය වන දිනයන්

Year

Month

Date

Time that moon becomes a Full Moon
2001 Nov

1

11h 11m

 

 

30

Dec-1 2h 19m

2004

Jul

2

16h 39m

 

 

31

23h 35m

2007

Jun

1

6h 34m

 

 

30

19h 19m

2009

Dec

2

13h 00m

 

 

31

2010 Jan-1 00h 43m

2012

Aug

2

8h 57m

 

 

31

16h 13m

2015

Jul

2

7h 50m

 

 

31

16h 13m

2018

Jan

2

7h 54m

 

 

31

18h 57m

 

March

2

6h 21m

 

 

31

18h 07m

2020

Oct

1

Oct-2 2h 35m

 

 

31

20h 19m

2023

Aug

1

Aug-2 00h 01m

 

 

31

7h 5m
  • ඉහත සියලු වේලාවන් ශ්‍රී ලංකාවේ සම්මත පැය 24 ඔරලෝසු වේලාවෙන් දක්වා ඇත.
  • ඉහත දක්වා ඇති සියලු දිනයන් ශ්‍රී ලංකාවේ අප භාවිතා කරන දින දර්ෂණයන්ට අනුව පොහොය දිනයන් නොවිය හැක. එසේ වන්නේ චන්ද්‍රයා පූර්ණ චන්ද්‍රයෙකු බවට පත් වන සෑම දිනයක්ම පොහොය දිනයක් ලෙස නොගන්නා හෙයිනි.
  • චන්ද්‍ර කලාවන් ආරම්භවන වේලාවන්ද සහිත 2009 වර්ෂයේ දින දර්ෂණය පහත පිවිසුමෙන් ලබාගත හැක.

http://documents.gov.lk/Calendar/Calendar-2009/Englihs.pdf

Read More

තාරකා බබළන්නේ ඇයි?

Observation Astronomy

රාත්‍රි අහස නිරීක්ශණය කරන ඔබ තාරකා නිවෙමින් දැල්වෙමින් බබළන ස්වභාවයකින් දිස් වෙනවා දැක ඇති. නමුත් පුත්ගලයකුගෙන් ඇසිය හැකි සරලම ප්‍රශ්ණයක් වන තාරකා බැබළීමට හේතුව ඔබට පැහැදිලි කල හැකිද?


රාත්‍රී අහසේ දිස් වන තාරකා සුවිශේෂ වූ වස්තු විශේෂයන් නොව අප සූර්යයා වැනි තවත් එවැනිම අකාරයේ සූර්යන්ය. රාත්‍රී අහසේ තාරකා ඉතා කුඩාවට ලක්ෂීය වස්තූන් ලෙස දිස් වන්නේ පෘථිවිය සහ සූර්යයා අතර දුර මෙන් දස දහස් ගුණයකින් පමණ වන දුරින් පිහිටන නිසාය. තාරකා වලින් ආලෝකය නිකුත් කරද්දී අලෝකය දිදුලන ආකාරයෙන් නිකුත් කිරීමක් සිදු නොවෙයි. අහසේ අප දකින තාරකා වලින් ආලෝකය නිකුත් වන්නේ සූර්යය රශ්මිය අප පෘථිවිය වෙත ලැබෙනවාක් මෙන් ස්ථාවර ආකාරයෙනි.

එසේ නම් බබළන්නාක් මෙන් පෙනෙන ස්වභාවයක් ගැනීමට තාරකාවේ සිට ආලෝකය පෘථිවි පෘෂ්ටය වෙත ලැබීම අතරතුරදී කිසියම් හෝ දෙයක් සිදුවෙයි. මේ සදහා බලපාන්නේ අන් කිසිවක් නොව පෘථිවිය වටාම ඉතා ඝණව පිහිටන වායුගෝලයයි. පෘථිවි වායුගෝලය සෑම තැනම එකම ආකාරයෙන් පැතිර නොමැත. වායු ඝණත්වය අනුව පෘථිවි පෘෂ්ටයේ සිට ඉහල වායුගෝලය දක්වා ස්තර විශාල සංඛ්‍යාවකට වෙන්ව පවතී. තවද වරින් වර සිදුවන උෂ්ණත්වයේ වෙනස් වීම් මත ස්තරවල පිහිටීමද වෙනස් වෙමින් පවතී. මේ නිසා ඈත අභ්‍යාවකාශයේ සිට පෘථිවි වායුගෝලය හරහා පැමිණෙන ආලෝක කිරණ ඝණත්වය වෙනස් මාධයන් දෙකක් ඔස්සේ යාමේ දී සුලු නැවීමකට (වර්තනයකට) භාජනය වෙයි. වායු ස්තර විශාල සංඛ්‍යාවක් පවතින බැවින් පෘථිවි පෘෂ්ටය වෙතට පැමිණෙන විට අදාල ආලෝක තරංගය විශාල වාර ගණනකින් එහි දිශාව වෙනස් කර ගනියි.

වායු ස්ථර වල පිහිටීම වරින් වර වෙනස් වෙමින් පවතින බව අප පෙර සදහන් කළෙමු. මෙහි ප්‍රතිපලයක් වශයෙන් වර්තනය වෙමින් පැමිනෙන ආලෝක කිරන පෙර පැවති ආකාරයෙන් මදක් වෙනස් වෙයි. වෙනත් ආකාරයකින් සදහන් කලහොත් විවිධ ස්තර ඔස්සේ වර්තනය වීමේ ස්වභාවය වරින් වර වෙනස් වේ. අවසාන ප්‍රතිපලය වන්නේ අපට ලැබෙන ආලෝකයේ විචලනය මත අප තාරකාව දකින පිහිටුම වරින් වර වෙනස් වීමයි. මෙම වෙනස තත්පරයකට කිහිප වාරයකින් සිදුවෙයි. මේ වෙනස් වීම මිනිස් ඇස තේරුම් ගන්නේ තාරකාවෙන් නිකුත් වන ආලෝකය අඩු වැඩි වෙමින් පවතින්නාක් මෙනි. අප තාරකා බබලනවාක් මෙන් නිරීක්ෂණය කරන්නේ මේ නිසාවෙනි.

තාරකා බබලනවාක් මෙන් දිස් වීම නිරීක්ෂණයන්ට බාධාවකි. මේ නිසා එය මගහරවා ගැනීමට විවිධ ක්‍රියාමාර්ග ගත යුතුය. සමහර දුරේක්ෂ තාරකා බබලනවාක් මෙන් දිස් වීම යම් තාක් දුරකට අවම කර ස්ථාවර ආකාරයෙන් ලබාගැනීම සදහා විශේෂ වූ කාච සහ දර්පන වර්ග භාවිතා වේ. මේවා Adaptive optics ලෙස හැදින්වෙයි. නිරීක්ශණාගාර ඉතා උස කදු මුදුන් වල ඉදිකරන්නේද වායුගෝලීය බලපෑම අවම කිරීමේ උපක්‍රමයක් ලෙසිනි. වායුගෝලීය බලපෑම සහමුලින්ම නැති කිරීමට නම් නිරීක්ෂණාගාර අභ්‍යවකාශයේ රැදවිය යුතුය. අප සියලු දෙනාම හොදින් හදුනන හබල් දුරේක්ෂය පෘථිවිය වටා කක්ෂ ගත කොට පවතිනේ මේ නිසාවෙනි. හබල් දුරේක්ෂයෙන් ලබා ගන්නා ඡායාරූප ඉතා පැහැදිලිව දිස් වන්නේ වායුගෝලීය බලපෑමක් නොමැති බැවිනි.

Read More

අහස නිල් පාට ඇයි?

General Astronomy

මෙම ප්‍රශ්ණයට පිලිතුර ආලෝකයේ එක් ගුණාංගයක් වන ප්‍රකිරණය නමැති සන්සිද්ධිය උපයෝගී කරගෙන පැහැදිලි කල හැකිය. සූර්යාගේ සිට එන එක් ආලෝක කිරණයක් ගැන සිතන්න. මෙම ආලෝක කිරණය ඉතා කුඩා දුහුවිලි අංශුවක්(ආලෝකයේ තරංග ආයාමයන්ට සාපේක්ෂව කුඩා වන) මතට පතිත වූ විට සිද්ධීන් දෙකක් සිදුවිය හැකිය. එකක් නම් එය දුහුවිලි අංශුව මගින් උරාගැනීමයි. දෙවැන්න එහි දිශාව වෙනස් වීමයි. අහස නිල්පැහැ වීමට හේතුව පැහැදිලි කිරීම සදහා අපට අවශ්‍යය වන්නේ දෙවන කාරණයයි.

දුහුවිලි අංශුවක් මතට පතිත වන සුදු ආලෝක කිරණය එහි දිශාව වෙනස් කර ගන්නේ සුදු ආලෝකයේ උප වර්ණ වලට වෙන් වීමෙනි. තවත් ආකාරයකින් පැහැදිලි කලහොත් සුදු ආලෝක කිරණය තවත් වර්ණ කිහිපයක ආලෝක කිරණ වලට විසිරී යාමෙනි. මෙවැනි ආකාරයේ සිදුවීමක් සුදු ආලෝකය වීදුරු ප්‍රිස්මයක් තුලින් ගමන් කිරීමේදීද සිදුවෙනවා. එලෙස සුදු ආලෝකය තවත් වර්ණ වලට වෙන් වන්නේ ආලෝකයේ තවත් ගුණාංගයක් වන වර්ථනය(Refraction) නිසාවෙනි. නමුත් වර්ථනය හා ප්‍රකිරණය(Scattering)යනු සම්පූර්නයෙන්ම එකිනෙකට වෙනස් සිද්ධීන් දෙකක් බව වටහා ගත යුතුයි. වර්තනයේදී මෙන් නොව ප්‍රකිරණයේ දී උප වර්ණ වලට වෙන් වන ආලෝක කිරණ සියලු දිශාවන් කරා විහිදී යනවා. මෙලෙස ප්‍රකිරණයට භාජනය වීම සදහා වැඩිම නැබුරුවක් දක්වන්නේ නිල් පැහැති (කොල, නිල්, ඉන්දිගෝ, දම්) ආලෝකයයි(රේලි ප්‍රකිරණය මගින් පැහැදිලි කල හැක). රතු පැහැයට හුරු ආලෝකය ප්‍රකිරණය සදහා වැඩි නැබුරුවක් නොදක්වයි. මෙහි ප්‍රතිපලය වන්නේ සුදු ආලෝක කිරණයක් දුහුවිලි අංශුවක් මතට වැටුනු විට නිල් පැහැයට හුරු ආලෝකය වැඩි වශයෙන් විසිරී යාමයි.

නිල් පැහැයට හුරු ආලෝකය වැඩි වශයෙනුත් රතු පැහැති ආලෝකය අඩුවෙනුත් ප්‍රකිරනයට භාජනය වේ.

අප මෙතෙක් වේලා කතා කලේ එක් අංශුවක් හා එක් ආලෝක කිරණයක් ගැන පමනි. නමුත් පෘථිවි වායුගෝලයේ දුහුවිලි අංශු විශාල වශයෙන් පැතිර තිබෙනවා. මෙවැනි අංශු හරහා යන සූර්යාගේ සිට පැමිණෙන අනන්ත වූ ආලෝක කිරණ ප්‍රකිරණයට භාජණය වී අනන්ත අප්‍රමාණ ලෙස නිල් පැහැති ආලෝකය විහුදුවනවා. අහස නිල් පැහැයෙන් දිස් වන්නේ මෙ නිසාවෙනි.

සූර්යයා පොලොවට සමාන්තරව පවතින අවස්ථා වලදී( හිරු බැස යන විටදී ) සූර්යාගේ සිට අප වෙතට එන ආලෝක කිරණ වායු ගෝලය හරහා, සූර්යයා මුදුන් වී ඇති අවස්ථාවන් වලට සාපේක්ෂව වැඩි දුරක් ගමන් කරනවා. මේ නිසා එම තරංග හරහා පවතින දුහුවිලි අංශු ප්‍රමාණයත් වැඩියි. එලෙසම ප්‍රකිරණයට භාජනය වන නිල් පැහැති ආලෝකයත් විශාල අගයකි. මේ නිසා අවසානයේ අප වෙත ලැබෙන්නේ අඩුවෙන් ප්‍රකිරණයට භාජනය වන රතු පැහැයට හුරු ආලෝකයයි. සැන්දෑ අහස රතු පැහැයට හුරු ආලෝකයෙන් වර්ණවත් වී පෙනෙන්නටත් සූර්යා රතු පැහැයෙන් දිස් වීමටත් හේතු වන්නේ මේ සන්සිද්ධියයි.

Read More

එක හදට මාස දෙකක්

General Astronomy

අප චන්ද්‍රයා පෘථිවිය වටා වරක් ගමන් කිරීමට ගත වන කාලය චන්ද්‍ර මාසයක් ලෙස හැදින්වෙනවා. චන්ද්‍රයා පෘථිවිය වටා පරිභ්‍රමණය වෙමින් සිදු කරන ගමනේදි එක්තරා තැනකින් පටන් ගෙන අප නැවත චන්ද්‍රයා අදාල ස්ථානය පසු කරන කාලය ගණනය කලහොත් ඉන් ලැබෙනුයේ චන්ද්‍ර මාසයේ (පරිභ්‍රමණ කාලය) අගයයි. මේ ආකාරයට සිතුවහොත් අපට චන්ද්‍ර කලාවන් උපයෝගී කොටගෙන චන්ද්‍ර මාසය ගණනය කරගන්න පුලුවන්. උදාහරණයක් ලෙස පහසුවෙන් නිරීක්ෂණය කල හැකි පුර පසලොස්වක පොහොය දෙකක් අතර කාලය (දින ගනන) ගණනය කලේ නම් ඉන් ලැ‍‍බෙනුයේ චන්ද්‍ර මාසය බව පැහදිලිය. එම කාල පරතරය ගනනය කිරීම සදහා ඉතා පහසුවෙන් දින දර්ෂණයක් භාවිතා කර පොහොය දින දෙකක් අතර කාලය (දින ගනන)ලබා ගත හැකියි. වහාම දින දර්ෂණයක් ගෙන පරීක්ෂා කර බලන්න. ඔබ එලෙස ගනනය කර බැලුවානම් දින 30 යන පිලිතුරක් ලැබේවි. මෙයින් පැහැදිලි වන්නේ චන්ද්‍ර මාසයක අගය දළ වශයෙන් දින 30ක් බවයි. වෙනත් ආකාරයකින් පැවසුවහොත් චන්ද්‍රයා පෘතිවිය වටා පරිභ්‍රමණය වීමට ගත වන කාලය දින 30ක් බවයි. මෙම කාලය අප මතකයේ රදවාගෙන, චන්ද්‍ර මාසය තවත් ආකාරයකින් විමසා බලමු.

දැන් චන්ද්‍රයා පිලිබද දක්ත අඩන්ගු වී ඇති මූලාශ්‍ර කිහිපයක් ගෙන එහි පරිභ්‍රමණ කාලය පිලිබද අවධානය යොමු කරන්න. මෙවැනි වූ දක්ත ඔබට සෞරග්‍රහ මන්ඩලය පිලිබද ලියවුනු පොත් පත් වලින් හෝ ඉතා පහසුවෙන් අන්තර්ජාලයෙන් ලබා ගත හැකියි. එවැනි මූලාශ්‍ර වල සදහන් වන චන්ද්‍ර මාසයක අගය කොපමණද? ඔබ නිවැරදිව සොයා බැලුවේ නම් ඔබට සමහරවිට වෙනස් පිලිතුරක් (දින 27 1/3 වැනි) ලැබේවි. සමහරවිට පරිභ්‍රමණ කාලයන් දෙකක් සදහන් කර තිබෙන්නටද පුලුවන. මෙලෙස එකම චන්ද්‍රයාගේ පරිභ්‍රමණ කාලයේ වෙනසක් පවතින්නේ ඇයි? එලෙස වන්නේ පොත් පත් වල ඇති මුද්‍රණ දෝෂ නිසාවත්ද? ඔබ මීට පෙර මෙවැනි වූ වෙනසක් නිරීක්ෂණය කර තිබෙනවාද? මෙම ප්‍රශ්ණයට පිලිතුරු සෙවීමට නම් අපට පෘතුවිය සහ චන්ද්‍රයා පමනක් වන ආකෘතියෙන් මදක් බැහැර වීමට සිදු වෙනවා. මෙහීදී අපට පෘථිවිය වටා චන්ද්‍රයා පරිභ්‍රමණය වන ගමන්ම පෘථිවියද සූර්යයා වටා පරිභ්‍රමණය වන බව අමතක නොකිරීමට සිදුවෙනවා.

රූපය-1

රූපය-1 දෙස විමසිලිමත්ව බලන්න. එහි පෘථිවිය චන්ද්‍රයා සහ සූර්යයාගේ ගමන් මාර්ග දැක්වෙනවා. ඉහත (1) ලෙස නම් කර ඇති පද්ධතියෙන් දැක්වෙන්නේ පෘථිවියට චන්ද්‍රයා අමාවක දිනයක් ලෙස දර්ශණය වන ආකාරයයි. වෙනත් ආකාරයකින් පැවසුවහොත් චන්ද්‍රයා දර්ශණය නොවන දිනයයි. චන්ද්‍රයාගේ පරිභ්‍රමණය කාලය (චන්ද්‍ර මාසය) යනු පෘථිවියට සාපේක්ෂව චන්ද්‍රයා එක් ස්ථානයක පිහිටා නැවත එම ස්ථානයටම පැමිණීම තෙක් කාලය ලෙස අප පෙර හැදින් වූවා. (2) ලෙස නම් කර ඇති පද්ධතියෙන් දැක්වෙන්නේ එවැනි ඉහත (1) පද්ධතියේ පිහිටුමට අදාලව නැවත චන්ද්‍රයා එම පිහිටුමටම පැමින ඇති ආකාරයයි. මෙම දෙවන පද්ධතිය නිරීක්ෂණය කිරීමෙන් (1) පද්ධතියට සාපේක්ෂව චන්ද්‍රයා පෘථිවිය වටා එක් වටයක් පරිභ්‍රමණය වී ඇති බව ඔබට පැහැදිලිව හදුනා ගන්න පුලුවන්. පලමු පිහිටුමේ සිට මෙම දෙවන පිහිටුම දක්වා පැමිණීම තෙක් කාලය දින 27 1/3 කි (සෛධාන්තිකකව පෙන්විය හැක). නමුත් අපව පුදුමයට පත් කරන කාරණය වන්නේ මෙදින අමාවක දිනයක් නොවීමයි. අමාවක දිනයක් ලැබීමට නම් චන්ද්‍රයා හා පෘතිවිය ඇතුලු පද්ධතිය තවත් කුඩා කාලයක් ඉදිරියට ගමන් කල යුතු බව රූප සටහන අධ්‍යනය කිරීමෙන් ඔබට පැහැදිලි වේවි. මෙම කාලය ආසන්න වශයෙන් දින දෙකකි.

ඉහතදී අපට පොහොය දින දෙකක් අතර කාලය දින 30ක් ලෙස ලැබීමටත් චන්ද්‍රයාගේ දක්ත සටහන් පරීක්ෂා කිරීමේදී එහි අගය වෙනස් වී තිබීමටත් හේතු වූයේ වෙනකක් නොව පෘථිවියේ පරිභ්‍රමණයයි. චන්ද්‍රයාගේ නියම පරිභ්‍රමණ කාලය ආසන්න වශයෙන් දින 27 1/3 කි. මෙම කාල පරාසය Sidereal month ලෙස හැදින්වෙනවා. එකම චන්ද්‍රකලාවන් දෙකක් අතර කාලය චන්ද්‍ර මාසයක් ලෙස සැලකීම පෘතුවියට සාපේක්ෂව නිවැරදියි. මෙම කාල පරාසයේ බොහෝ දුරට නිවැරදි අගය දින 29 1/2 කි. මෙම චන්ද්‍ර මාසය Synodic month ලෙස හැදින්වෙනවා. එකම චන්ද්‍රයාට මාස දෙකක් පවතින්නේ මේ නිසායි.

Read More

පෘතුවි භ්‍රමණය පෙන්වන අවලම්බය

General Astronomy

පෘතුවිය නිෂ්චලය, ඉර හද අතුලු තාරකා පෘතුවිය මැදිකරගත් ගෝලයක් ආකාරයෙන් පෘතුවිය වටා කරකැවෙයි. මේ පැරණි දාර්ශනිකයන් බොහෝ විට ග්‍රීසියේ විසූවන් නිර්මාණය කරගෙන තිබූ සෞරග්‍රහ මන්ඩලය පිලිබද ආකෘතියයි. ක්‍රි.පු. 310-230 අතර කාලයේ විසූ ඇරිස්ටාකස්(Aristacas) නම් විද්වතා පෘතුවිය ඇතුලු ග්‍රහවස්තු පිලිබද දැරූ මතය එකල පැවති මතයෙන් බොහෝ වෙනස් වන්නේ පෘතුවිය පිහිටි තැන සූර්යාට දීමත් පෘතුවිය සූර්යා වටා පරිභ්‍රමණය වනවා යැයි ප්‍රකාශ කිරීමත් නිසාය. ඔහුට පසුව බිහිවූ හිපාකස්(Hipparchus) හා ටොලමි(Ptolemy) වැනි දාර්ෂනිකයන් ඇරිස්ටාකස්ගේ ආකෘතිය තරයේ ප්‍රතික්ෂේප කලේ කරුණු දෙකක් හේතුවෙනි. පලමුවැන්න තරු වලට අසම්පාත කෝණයක් නොතිබීමයි. දෙවැන්න පෘතුවිය බ්‍රමණය වන්නේ නම් එය අපට නොදැනෙන්නේ ඇයි ද යන ප්‍රශ්ණයයි.

මෙම ප්‍රශ්ණ දෙකට කිසිවෙකුටත් පිලිතුරු දීමට නොහැකි වූ නිසා භූකේන්ද්‍ර වාදය බොහෝ කාලයක් විවාදයකින් තොරව පැවතිණි. භූකේද්‍රවාදය බිද වැටෙන්නේ නිකලස් කොපර්නිකස්ගේ සූර්ය කේන්ද්‍ර වාදය නමැති නව චින්තනය ඔස්සේ සිදුවන කෙප්ලර්, ගැලීලියෝ, නිව්ටන් වැනි විද්වතුන්ගේ නිරීක්ෂණ හා සොයාගැනීම් හරහාය. කෙසේ නමුත් විවිධ හැල හැප්පීම් මත සූර්ය කේන්ද්‍ර වාදය අද වන විට ස්ථාපනය වී තිබුණත් මෙම ආකෘතියේ පෘතුවි භ්‍රමණය පෙන්වීමට පරික්ෂණාත්මක ක්‍රමයක් 1851 වසර වන තෙක් ඉදිරිපත් වූයේ නැත. එවැනි සුවිෂේශී සොයාගැනීමක සම්පූර්ණ ගෞරවය හිමි වන්නේ තනි පුත්ගල‍‍යකුටය. ඔහු නමින් Jean Bernard Leon Foucault ය.

 

කව්ද මේ ජේන් ෆෝකල්ට්?

 

ජේන් ෆෝකල්ට් උපත ලැබුවේ 1819 සැප්තැම්බර් 18 වැනිදාය. ඔහු ප්‍රංශ ජාතිකයෙකි. කුඩා කල යාන්ත්‍රික සෙල්ලම් බඩු නිපදවීමේ මහත් ඇල්මක් දැක්වූ ඔහු ඉගෙන්ගත් විෂය ක්ෂේත්‍රය වූයේ වෛද්‍යය විද්‍යාවයි. නමුත් පසු කලකදී ඔහු වෛද්‍යය විද්‍යාව අතහැර භෞතික විද්‍යාව කෙරෙහි යොමු වූවා පමනක් නොව අවසානයේදී ශ්‍රේෂ්ට භෞතික විද්‍යාඥයකුද විය. ඔහුගේ කීර්ති නාමය භෞතික විද්‍යාවේ ක්ෂේත්‍ර කිහිපයක් අතර පැතිර පවතී. සූර්යා චායාරූපගත කල පලමු විද්‍යාඥයා වීම, ආලෝකයේ වේගය නිවැරදිව නිර්නය කිරීම, ප්‍රකාෂ උපකරණ වැඩි දියුණු කිරීම හා Gyroscope මූලධර්මය ඉන් කිහිපයකි. නමුත් ජේන් ෆෝකල්ට් වඩාත් ප්‍රසිද්ධ වන්නේ පෘතුවිය භ්‍රමණය වන බව පෙන්වීමට කල පරීක්ෂණයක් හේතුවෙනි.

පරීක්ෂණය කලේ මෙහෙමයි.

ජේන් තම පරීක්ෂණයට යොදා ගත්තේ සරල මූලධර්මයකි. රූපය 2 දෙස බලන්න. එහි විශාල අර්ධ ගෝලයෙන් දක්වා ඇත්තේ පෘතුවි උත්තරධ්‍රැවයයි. ඒ මත රූපයේ ආකාරයට විශාල කනු දෙකක් අධාරයෙන් විශාල අවලම්බයක් එල්වා ඇතැයි සිතන්න. අපට මෙම අවලම්භයට එක් සිරස් තලයක දෝලනය වන ලෙස බලයක් ලබා දිය හැකිය. වාත ප්‍රතිරෝධයක් නැත්නම් දෝලනය වීම විශාල කාලයක් පුරා පවතී. ඔබ මෙම ඇටවුමේ නිරීක්ෂකයා යැයි සිතන්න. පැය කිහිපයකට පසු ඔබ දකින නිරීක්ෂණය කුමක් විය හැකිද? උදාහරණයක් ලෙස අවලම්බය එය රදවා ඇති ආධාරකයේ තලයට ලම්භක තලයක දෝලනය වෙමින් පැවතියා යැයි සිතුවහොත් පැය කීපයකට පසු අවලම්භය පවතින තලය කලින් තිබූ ආකාරයෙන් වෙනස්ව පවතින බව නිරීක්ෂණය කල හැකිය. මෙවැනි නිරීක්ෂණයක් ලැබීමට නම් අවලම්බය මත බාහිර බලපෑමක් ක්‍රියාත්මකව පැවතිය යුතුය. නමුත් ඉහත විස්තර කල ආකාරයට එවැනි බාහිර බලපෑමක් නොතිබුන බවද අපි දනිමු. මේ නිසා අපට එක් නිගමනයකට එලබීමට සිදු වේ. එනම් අවලම්බයේ චලිත තලය නොවෙනස්ව තිබියදී ආධාරකය පවතින තලය වෙනස් වීමයි. නමුත් ආධාරකය පොලොවට හොදින් සම්බන්ධය. මේ නිසා පොලොවේ පිහිටීම වෙනස් විය යුතුය. ලැබුණු නිරීක්ෂණයට හේතුව අන් කිසිවක් නොව පෘතුවියේ භ්‍රමණයයි. රූපය 2 හි අවලම්බය පහල රේඛා ලෙස සටහන්ව ඇත්තේ අවලම්බ බට්ටාගේ ගමන් මාර්ගයයි.

පෘතුවිය තමා වටා එක් වටයක් ගමන් කිරීමට පැය 24 පමණ ගතවේ. එවිට පැය 24 කදී අවලම්බය මගින් අදින රේඛා සම්පූර්ණ වෟර්තයක් පුරා පැතිරෙයි. වෙනත් ආකාරයකින් කිවහොත් අවලම්බයේ තලය ආධාරකයේ තලයෙන් අංශක 360ක විස්තාපනයක් පෙන්වයි. මෙම පරීක්ෂණය පෘතුවියේ සමකය අසලදී සිදු කලහොත් කුමක් සිදු වේද? මෙවිට කලින් ආකාරයේ වෙනසක් සිදු නොවන බව පැහැදිලි වේ. එවිට පැය 24 ක් ගත වුවත් අවලම්බයේ චලිත තලය එකම වෙයි. නමුත් ප්‍රශ්ණය වන්නේ මෙම පරික්ෂණය පෘතුවියේ ඉහත ස්ථාන දෙක අතර තැනකදී සිදු කලහොත් කුමක් වේද යන්නයි. මෙවිට පෘතුවියේ උත්තරධ්‍රැවය මෙන් අවලම්බය විස්තාපනය වන කෝණය අංශක 360 නොවේ, 0 ද නොවේ. නමුත් ඒ අතර අගයකි.

ගණිතමය ලෙස විස්තර කරන්නේ නම් එම කෝණයේ අගය n= 360 sinӨ යන සම්බන්ධතාවයෙන් ලැබේ. n යනු අවලම්බ තලය පෘතිවිය එක් වටයක් භ්‍රමනය වන විට විස්තාපනය වන කෝණයයි.

ෆෝකල්ට් මූලධර්මය මගින් පෘතුවියේ භ්‍රමණය පරීක්ෂණාත්මකව පෙන්වීම සදහා සුදුසුම ස්ථානය වන්නේ පෘතුවි උත්තරධ්‍රැවයයි. නමුත් ජේන් ෆෝකල්ට් තම පරීක්ෂණය සිදු කලේ 1851 දී පැරීසියේ දේවස්ථානයකදිය. ඔහු මේ සදහා යොදා ගත් අවලම්බය 28kg ස්කන්ධයකින් යුත් ගෝලයකින් හා 67m පමණ දිග ලණුවකින් සැදි එකක් විය. මෙය අද ෆෝකල්ට් අවලම්බය (Foucault Pendulum) නමින් හදුන්වයි. ඇටවුමට ආධාරකය වූයේ දේවස්තානයේ විශාල උසකින් යුත් වහලයි. විශාල ස්කන්ධයකින් යුත් ගෝලයක් අවලම්බ බට්ටා ලෙස ගැනීමට හේතුව වූයේ වාත ප්‍රතිරෝධය නිසා ඇති විය හැකි බලපෑම අවම කිරීමටය. දේවස්තානය තුල සිදු කල නිසා ඒ බලපෑම තවත් අඩු වෙයි.
එල්ලා තැබීම සදහා විශාල දිගක් යොදාගැනීමටද හේතුවක් ඇත. ඒ දිග වැඩි වන තරමට අවලම්බයේ කාලාවර්තයද ව්ශාල වන බැවිනි. අවලම්බ තලයේ විස්තාපනය සටහන් කිරීම සදහා යොදාගත්තේ විශාල තෙත් කල වැලි පුවරුවකි. ගෝලයේ පහල කෙලවරට සම්බන්ධ කල කුඩා තුඩක් මගින් වැලි පුවරුවේ එහි චලිතය සටහන් විය.


ජේන් ෆෝකල්ට් පරීක්ෂණය සිදු කල ස්ථානය හා පරීක්ෂණ ඇටවුම

ඔබ භෞතික විද්‍යාවේදී සරල අවලම්භය ඉගෙනගෙන ඇත්නම් Foucault Pendulum හි ආවර්ත කාලය ගණනය කර බැලිය හැක.

ජේන් තම පරීක්ෂණය සිදු කල ස්ථානයට පෘතුවි සමකයේ සිට ඇති කෝණය අංශක 48.6 කි. මෙහිදී අවලම්බයේ චලිත තලය වෙනස් වූයේ කුමන කෝණයකින් දැයි ගණනය කර දක්වන්න.

පිලිතුර
n= 360 sinӨ අනුව
n= 360 sin 48.6◦
n= 360 sin 48◦ 36′
n= 270.07◦

මේ අනුව ජේන් ෆෝකල්ට් පරීක්ෂණය කල ස්ථානයේදී අවලම්බයේ භ්‍රමණ තලය පැය 24 කදී අංශක 270.07 කෝණයකින් විස්තාපනය වී ඇත.

 

Read More

රාත්‍රි අහස

Observation Astronomy

රාත්‍රි අහස ඉතා චමත්කාර දර්ශනයක් මෙන්ම කුතුහලයෙන් විද්‍යාවෙන් පිරුණු ස්ථානයක් බව දැන් ඔබ කාටත් නොරහසකි. එසේ නම් මේ රාත්‍රි අහසේ අපට නිරීක්ෂණය කළ හැක්කේ මොනවාදැයි විමසා බලමු.

රාත්‍රි අහසේ නිරීක්ෂණය කළ හැකි දෑ රාශියකි. තරු,ග්‍රහලෝක,සඳ, වල්ගාතරු,උල්කාපාත,උල්කාපාත වර්ෂා,තරු රටා,තරු පොකුරු,නිහාරිකා,මන්දාකිණි,කෘතිම චන්ද්‍රිකා,උප ග්‍රහයින් යනු මේවාය.
දුරේක්ෂයක් නොමැතිව පියවි ඇසින් නිරීක්ෂණය කළ හැකි වස්තූන්.

1. ග්‍රහලෝක
බුධ, සිකුරු, අඟහරු, බ්‍රහස්පති, සෙනසුරු

2. මන්දාකිණි
උදා – ඇන්ඩ්‍රොමීඩා මන්දාකිණිය, ක්ෂීරපථය

3. නිහාරිකා
උදා – ඔරායන් නිහාරිකාව

4. තරු පොකුරු
උදා – හත්දින්නත් තරු

5. සඳ, වල්ගාතරු, උල්කාපාත, චන්ද්‍රිකා, තරු, තාරකා රාශි

නමුත් මෙම වස්තූන් පිළිබඳ වැඩි දුර අධ්‍යයනය සඳහා දුරේක්ෂයක් භාවිතා කළ යුතුයි. මෙහිදී විශේෂයෙන් කිව යුතු වන්නේ රාත්‍රී අහසේ මන්දාකිණි හැරුණූ විට අපට පෙනෙන සියලූම ආකාශ වස්තූන් අප අයත්වන ක්ෂීරපථ මණ්දාකිණියට ඇති බව යි.

තාරකා රාශි

ඔබ අසා ඇති පරිදි තාරකා රාශියක් යනු තරු වලින් සෑදුණු කිසියම් සතෙකුගේ හෝ වස්තුවක හැඩයක් පමණක් යැයි ඔබ සිතන්න පුලූවන්. නමුත් සත්‍ය වශයෙන්ම අන්තර්ජාතික තාරකා විද්‍යා සංගමයේ අර්ථ දැක්වීමට අනුව තාරකා රාශියක් යනු “අන්තර්ජාතිකව පිළිගත් නිශ්චිත සීමා සහිතව අහසේ ඛෙදා වෙන් කරන ලද එක්තරා ප්‍රදේශයකි. ” සැබැවින් ම මෙම තාරකා රාශි වලට විවිධ හැඩයන් ඇත. එමෙන්ම විවිධ තරු සංඛ්‍යා වලින් සමන්විත විවිධ ප්‍රමාණයේ තාරකා රාශි ඇත.

පැරැන්නන් රාත්‍රී අහස තාරකා රාශි 48කට ඛෙදා තිබුණි. පසුව 1928 වර්ෂයේ දී අන්තර්ජාතික තාරකා විද්‍යා සංගමය විසින් තවත් තාරකා රාශි 40ක් එක් කරමින් තාරකා රාශි 88 ඛෙදන ලදී.

ආකාශ වස්තු තාරකා රාශි වල චලිතය හා පෘථීවි පරිභ්‍රමණය අතර සම්බන්ධය

ඕනෑම දිනයක රාත්‍රී අහස නිරික්ෂණය කිරීමේදී තාරකා රාශි නැගෙනහිරින් පායා බටහිරින් බැස යනු දැකිය හැකි ය. මීට හේතුව ලෙස පැරැන්නන් සිතුවේ භූකේන්ද්‍රවාදය අනුව මෙම තාරකා රාශි පෘථීවිය වටා කැරකෙන බවයි. නමුත් සත්‍ය වශයෙන්ම එය සිදු වන්නේ පෘථීවිය තම අක්ෂය වටා භ්‍රමණය වන බැවිනි. විශේෂයෙන්ම සමකාසන්න රටක් වන අප රටට මෙම සිද්ධිය වඩා පැහැදිලිව දැකිය හැකි ය.

රාත්‍රී කාලය එළඹීමත් සමග ඉතා සුපරීක්ෂාකාරීව අහස නිරීක්ෂණය කළහොත් රාශි චක්‍රයට අයත් තාරකා රාශි වලින් එම දිනයේදී සූර්යයා පවතින රාශිය හා එය අසල පෙදෙස හැර අනෙක් සියලූම තාරකා රාශි එක් රැයකදී අපට නිරීක්ෂණය කළ හැකිය. නමුත් මාස කීපයක් අහස නිරීක්ෂණය කරන විට විවිධ මාස වලදී එකම වේලාවේදී අහසේ එකම ස්ථානය පිහිටන තාරකා රාශිය වරින්වර එකිනෙකට වෙනස් වේ.

උදාහරණයක් ලෙස යම් දිනක රාත්‍රී 9.00 ට නැගෙනහිර ක්ෂිතිජයෙන් උදාවන තාරකා රාශිය නිරීක්ෂණය කර නැවත මාසයකට පමණ පසු රාත්‍රී 9.00 ට නැගෙනහිර ක්ෂිතිජයෙන් උදාවන තාරකා රාශිය නිරීක්ෂණය කළහොත් මසකට පෙර අප දුටුවා වු තාරකා රාශිය නොව වෙනත් තාරකා රාශියක් උදා වනු දක්නට ලැබේ. තවද මසයකට පෙර නැගෙනහිර ක්ෂිතිජයෙන් උදාවනවා දුටු තාරකා රාශිය නැගෙනහිර ක්ෂිතිජයෙන් ඉහළට ගමන් කර තිඛෙනු දැකිය හැකිවේ. සැබැවින්ම මෙම සිද්ධිය සූර්යයා වටා පෘථීවිය ගමන් කිරීම නිසා සිදුවන සංසිද්ධියකි. සූර්යයා වටා පෘථීවිය ගමන් කරන නිසා මෙලෙස ක්‍රමයෙන් නව තාරකා රාශි කලින් කලට දිස්වීම සිදුවී ඇත. මෙය සූර්ය කේන්ද්‍රවාදය නිවැරදි බවටද කදිම සාක්ෂියකි.

ඔබ මෙලෙස රාතී අහස හොඳින් නිරීක්ෂණය කළහොත් පෘථීවියේ භ්‍රමණය හා පරිභ්‍රමණයත් තාරකා රාශි දිස්විමේ රටාවත් ඔබට පැහැදිළිව අවබෝධ කර ගත හැකි වනු ඇත.
මෙහිදි ආකාශ වස්තූ එක දිනයකදි නැගෙනහිරින් පායා බටහිරින් බැස යනවා සේ පෙනෙන සංසිද්ධිය -දෛනික චලිතය- ලෙස හඳුන්වයි. මෙය පෘථීවි භ්‍රමණය නිසා (තමා වටා කැරකැවීම) නිසා සිදුවේ. අහසේ එකම ස්ථානයක එකම වේලාවක දී, පිහිටන තාරකා රාශිය (තරු) වර්ෂයේ විවිධ කාලයන් හිදී වෙනස්වීමේ සංසිද්ධිය -වාර්ෂික චලිතය- ලෙස හඳුන්වයි. මෙය සිදුවන්නේ පෘථීවි පරිභ්‍රමණය නිසා ය.

නිරීක්ෂණ කටයුතු සඳහා සූදානම් වීම

1. මේ සඳහා නිරීක්ෂණයට සුදුසු ස්ථානයක් සොයා ගත යුතුය. මෙහිදී අවට ගස් වලින් බාධාවක් නොමැති අහසේ වැඩි ප්‍රමාණයක් පෙනෙන බාහිර ආලෝකයන්ගෙන් තොරවූ (ආලෝක දූෂණය නොමැති) ස්ථානයක් විය යුතුය. එමෙන්ම එය කෘමින්, සර්පයින්, කටු පඳුරු වැනි උපද්‍රව වලින් තොර ස්ථානයක් විය යුතුය.

2. මෙහිදී නිරීක්ෂණයට ප්‍රථම ඒ සඳහා අවශ්‍ය උපකරණ, කඩදාසි, පැන්සල්, තරු සිතියම්ල, සූදානම් කර ගත යුතුය රතු ආලෝකය සහිත විදුලි පන්දම ආදී දෑ සූදානම් කර ගත යුතුය.

අඳුරට ඇස හුරු කර ගැනීම

හොඳ නිරීක්ෂණ වාරයක් ඇරඹීමට ප්‍රථම අඳුරට ඇස හුරු කර ගත යුතුය. ආලෝකය ඇති තැනක සිට අඳුරට ගොස් අඳුරට හුරු වීමට අප ඇසට විනාඩි 15 – 20 ක් පමණ ගතවේ. අප ආලෝකයේ සිටින විට ඇසේ කණීනිකා සිදුර කුඩාවී ඇසට ඇතුළුවන ආලෝකය අඩු කර ගනී. නමුත් අඳුරට පැමිණි විට කණීනිකාව විශාල වී ඇස ආලෝකය වැඩිපුර ඇතුළු කර ගැනීමට උත්සාහ කරයි. තවද දෘෂ්ටි විතානයේ අඩු ආලෝකයට සංවේදී සෙල (යෂ්ටි ෙසෙල) කි්‍රයාකාරීත්වය වැඩිවී ඇස ආලෝනය කෙරෙහි දක්වන සංවේදීතාවය වැඩී වේ. අඳුරට හුරු විමට විනාඩි 20ක් පමන ගත වන්නේ මේ නිසාය. මෙහිදී අඳුරට හුරු වූ ඇසට රතු වර්ණය හැර නිල්, කහ, කොළ ආදී වර්ණයක් ලැබුණහොත් නැවත ඇස ක්ෂනිකව එම ආලෝක වෙත ඇදි යයි. මීට හේතුව අඳූරේ පවතින ඇස එම වර්ණ වලට වැඩි සංවේදීතාවයක් දැක්වීමයි. මෙයිනුත් නිල් වර්ණය වැඩිම සංවේදිතාවයක් දක්වයි. මෙහිදී නැවත වරක් ඇස අඳුරට හුරු කරගැනීමට විනාඩි 15 – 20ක් ගත වේ. එනිසා නිරීක්ෂණය කරන විට එවැනි වර්ණ භාවිතා නොකළ යුතුය. නමුත් අඳුරේදී ඇස ආලෝකයට අඩු සංවේදීතාවයක් දක්වයි. මේ නිසා රාත්‍රී අහස නිරීක්ෂණයේදී ආලෝකය අවශ්‍යතාවයක් වූ විට දී අප රතු ආලෝකය භාවිතා කළ යුතුය. ඉන් අඳුරට හුරු වූ ඇස ඉන් මිදීමක් සිදු නොවේ.

ප්‍රථම වරට රාත්‍රී අහස නිරීක්ෂණය කරන විට තරු සිතියම භාවිතා කිරීමට අවශ්‍ය නැත. ප්‍රථමයෙන්ම අප රාත්‍රී අහසේ ඇති දෑ පියවි ඇසින් තරු සිතියමක ආධාරයකින් තොරව හඳුනාගැනීමට උත්සාහ කළ යුතුය. පසුව සාර්ථක නිරීක්ෂණ සඳහා තරු සිතියම දුරේක්ෂ භාවිතා කිරීම සිදු කළ හැක. තරු සිතියම භාවිතය තරු, තරු රටාල ගැඹුරු අහසේ ආකාශ වස්තු හා අහස් ගෝලය ඉතා පහසුවෙන් අධ්‍යයනය කිරීමට උපකාරී වනු ඇත.

නිරීක්ෂණ වාර්තාවක් සකසන්නේ කොහොමද ?

රාත්‍රී අහස නිරීක්ෂණය කිරීමේදී නිරීක්ෂණ වාර්තා කිරීම ඉතා වැදගත් කාර්යයකි. අප යම් සොයා ගැනීමක් කිරිමට බලාපොරොත්තු වේ නම් මෙබඳු නිරීක්ෂණ වාර්ථාවකින් ලැඛෙන්නේ විශාල පිටුවහලකි. නමුත් අපට අවශ්‍ය ආකාරයට මෙබඳු නිරීක්ෂණ වාර්ථාවක් සකස් කළ නොහැක. අප සකස් කළ යුත්තේ ජාත්‍යන්තරව පිලිගත් ආකාරයේ නිරීක්ෂණ වාර්ථාවකි එවැනි නිරීක්ෂණ වාර්ථාවක අනුරුවක් පහත පරිදි වේ.

OBSERVATION REPORT – නිරීක්ෂණ වාර්තාව

Name (නම) – නිරීක්ෂණය සිදු කරන පුද්ගලයාගේ නම
Date (දිනය) – නිරීක්ෂණය සිදු කරන දිනය
Place (ස්ථානය) –
City (නගරය) – නිරීක්ෂණය සිදු කරන ස්ථානයට අදාළ විස්තර
Country (රට) –
Time (වේලාව) – :1-
Longtitude (දේශාංශ) – නිරීක්ෂණය සිදු කරන ස්ථානයේ අක්ෂාංශ හා දේශාංශ
Latitude (අක්ෂාංශ) – (දන්නේ නම්)
Sky Condition (අහසේ තත්ත්වය) – :2-
Other (වෙනත්) – :3-

(1) (2) (3) ලෙස දක්වා ඇති කරුණු පහත සවිස්තරව දක්වා ඇත.

වේලාව
(1) අප නිරීක්ෂණය ඇරඹු වේලාවත්, එය අවසන් කළ වේලාවත් නිවැරදිව සටහන් කළ යුතුය. මේ සඳහා ජාත්‍යන්තරව සම්මත වී ඇත්තේ ග්‍රිනිච් මධ්‍යනය වේලාවයි. (Grinwichwich mean Time – GMT) මෙය ලබා ගැනීමට අපගේ ඔරලෝසු වේලාවෙන් පැය 5.30ක් අඩු කළ යුතුය. එසේ නොමැති නම් අපගේ ඔරලෝසු වේලාවද (Local Civil Time – LCT) සඳහන් කළ හැක. සෑමවිටම වේලාව පැය 24 ඔරලෝසුවේ ආකාරයටම තැබිය යුතු අතර එයට ඉදිරියෙන් GMT ද LCT යන වග පැහැදිලිව දැක්විය යුතුය.

අහසේ තත්ත්වය
(2) අහසේ තත්ත්වය කොටස් 5කට වර්ග කෙරේ ඒවා රෝම කැපිටල් ඉලක්කමෙන් සඳහන් කළ යුතුය.
i වලාකුළු නොමැත අඳුරු ඉතා පැහැදිලි අහසකි.
ii වලාකුළු නොමැතිමුත් අහස් තත්ත්වය 1 දීට වඩා අපැහැදිලිය.
iii වලාකුළු මද වශයෙන් ඇත නමුත් ඒවා ඉක්මණින් ගමන් කරයි.
iv වලාකුළු සහිතය ඒවා ගමන් නොකරයි.
v වලාකුළු වලින් සම්පූර්ණ අහසම පාහේ වැසි පවති.
මෙම තත්ත්ව වලට අමතර අවස්ථා නොමැත. එසේම එකම නිරීක්ෂණ වාර්ථාවක් සඳහා අහසේ තත්ත්ව කිහිපයක් ද තිබිය නොහැක.

අනෙකුත් දේ
(3) මෙහිදී අප සඳහත් කළ යුත්තේ අප දුටු වස්තූන් පිළිබඳ විස්තර ( ඒවායේ නම් ) හා අප නිරීක්ෂණයට භාවිතා කරන උපකරණ පිළිබඳවයි.

දුරේක්ෂයක් නම්

Telescope (දුරේක්ෂය) – දුරේක්ෂයේ වෙළඳ නාමය
Telescope Type (දුරේක්ෂ වර්ගය) – දුරේක්ෂය නිව්ටෝනියානුද,වර්තකද,පරාවර්තකද,කැසිග්‍රේනියානුආදී වූ කුමන
වර්ගයේ ද යනවග
Eye piece (උපනෙත) – අප භාවිතා කරන උපනෙත (එහි නාභි දුර සඳහන් කරන්නග)
F Number (ත‍ අංකය) – මෙය යම් දුරේක්ෂයක් සඳහා නියත අගයක් වේ (අවනෙතේ නාභි දුර/අවනෙතේ විශ්කම්භය )
Magnification (විශාලනය) – මෙය (අවනෙතේ නාභි දුර/උපනෙතේ නාභි දුර) මගින් ලැබේ

දෙනෙතියක් සඳහා

Binocular (දෙනෙතිය) – වෙළෙඳ නාමය
Binocular Type (දෙනෙති වර්ගය) – 7×50, 10×50, 10×70 ආකාරයට
(මෙහි ඉදිරියෙන් ඇති අංකයන් විශාලනයත් පසුපස අංකයෙන් අවනෙත් කාචයේ විශ්කම්භය mm වලිනුත් සඳහන් කර ඇත.)

විශේෂ කරුණු

1 අප යම් නිරීක්ෂණයක් කිරීමේදී රාත්‍රී 12 පසුවුනි නම් පසුදිනද අපගේ නිරික්ෂණයට අදාළ නිසා එයද අපගේ නිරීක්ෂණ වාර්තාවට ඇතුළත් කරන්න.
2 අප විශේෂ නිරීක්ෂණ කිරිමේදී (උල්කාපාත වර්ෂා වැනි දේ) අපගේ නිරික්ෂණ වාර්තා වලට මෙයට අමතරව වෙනත් කරුණු බොහොමයක් ඇතුළු විය හැක ඒවා වෙනත් ලෙස දක්වා ඇති මාතෘකාව යටතේ සඳහන් කරන්න.
3 නිරීක්ෂණ වාර්තා සැකසීම ඔබගේ නිරීක්ෂණයට බාධාවක් සේ නොසැළකිය යුතුය. නිරීක්ෂණ කඳවුරු වැනිදේට ඔබ සහභාගි වීමේදී ඔබට මේ සඳහා අවශ්‍ය පුහුණුව ඉබේම ලැඛෙනු ඇත. එසේ නොවුනද ඔබගේ ස්වෝත්සාහයෙන් නිරීක්ෂණ වාර්තා තැබීමද ඉතා වැදගත්ය. එබඳු නිරීක්ෂණ වාර්තා දන්නා අයෙකුට පෙන්වා එහි ඇති දෝෂ මග හරවා ගත හැකි ය. එසේ වීමෙන් ඔබටද හොඳ නිරීක්ෂකයෙකු විය හැක.

මීට අමතරව විවිධ නිරීක්ෂණ කඳවුරුල තරගාවලි වැනි වැඩසටහන් වලදී විවිධ ආකාරයට සැකසු නිරීක්ෂණ වාර්තා සම්පූර්ණ කිරීමට ලැඛෙනු ඇත. එහිදී එහි විමසා ඇති කරුණු වලට අදාළව නිරීක්ෂණ වාර්තාව සම්පූර්ණ කරන්න.

 

Read More